Tin tức
Chầu Đệ Tam Thoải Phủ – Dấu ấn linh thiêng nơi cửa Thủy
Chầu Đệ Tam ngự trị Thoải Phủ linh thiêng, nơi hội tụ linh khí sông nước, thấm đượm nghĩa tình, hiếu đạo và niềm tin người Việt.
Tín ngưỡng thờ Mẫu – đặc biệt là hệ thống Tứ Phủ – là di sản văn hóa tâm linh độc đáo của người Việt. Trong đó, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ giữ vai trò quan trọng, đại diện cho phủ nước, mang tính âm linh – dịu dàng nhưng vô cùng mạnh mẽ.
Người dân đi sông đi biển từ bao đời vẫn tin rằng: nếu được Chầu che chở, sẽ “thuận buồm xuôi gió”, cả đời không sợ thủy tai. Mỗi nghi lễ, mỗi bài văn chầu, là một lần nhắc nhớ hậu thế về tình yêu nước non, lòng thành hiếu đạo với các bậc Thánh Thần cai quản cõi âm.
Trong bài viết này, Đồ thờ Chí Trung sẽ giúp bạn hiểu sâu sắc về nguồn gốc, vai trò, nghi lễ hầu đồng và cách thờ phụng Chầu Đệ Tam Thoải Phủ – một trong những vị Thánh nữ quan trọng nhất trong tín ngưỡng Tứ Phủ Việt Nam.
Vai trò của Chầu Đệ Tam trong hệ thống Tứ Phủ
Trong tín ngưỡng thờ Mẫu – một di sản văn hóa phi vật thể đại diện của Việt Nam – Tứ Phủ Thánh Mẫu là hệ thống thờ tự thiêng liêng, bao gồm: Thiên Phủ (trời), Nhạc Phủ (núi), Thoải Phủ (nước), và Địa Phủ (đất). Mỗi phủ có một Mẫu đứng đầu cùng các vị Quan, Chầu, Cô, Cậu cai quản. Trong đó, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ – còn gọi là Chầu Ba Thoải Phủ – là một trong những Thánh Chầu có vai trò quan trọng hàng đầu thuộc phủ nước.
Chầu Đệ Tam là ai trong tín ngưỡng Tứ Phủ?
Chầu Đệ Tam là vị Thánh nữ mang ngôi thứ ba trong hệ thống Thập nhị Thánh Chầu, thuộc Phủ Thoải – nơi cai quản toàn bộ thế giới nước trong vũ trụ quan tâm linh người Việt. Chầu còn được gọi thân mật là Chầu Ba, để phân biệt với Chầu Đệ Nhất (cai quản Thiên Phủ) và Chầu Đệ Nhị (thuộc Nhạc Phủ Thượng Ngàn).
Khác với những vị Thánh chủ yếu mang tính biểu tượng, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ hiện diện rất rõ nét trong tâm thức dân gian – nhất là ở vùng đồng bằng Bắc Bộ và duyên hải – nơi cuộc sống con người gắn liền với sông nước. Trong các bài văn chầu, Chầu thường được mô tả là người có nhan sắc rạng ngời, tấm lòng độ lượng, thường đi tuần du sông ngòi, cứu giúp dân lành thoát khỏi tai họa thủy quái, lũ lụt hay những hiểm nguy đường thủy.
“Chầu Ba Thoải Phủ hiển linh,
Ra vào cửa bể dạo khắp sông quanh…”
Dòng chảy của nước cũng là dòng chảy của sinh khí. Vì vậy, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ không chỉ là người cai quản thủy giới, mà còn là hiện thân của sự sống, là Thánh Bà đem lại bình an, thanh tịnh và hòa hợp cho thế gian.
Vị trí và chức năng trong thần điện Tứ Phủ
Với ngôi vị cao quý trong hệ thống Tứ Phủ, Chầu Đệ Tam giữ nhiều vai trò đặc biệt:
- Cai quản Thủy giới: Chầu có quyền năng điều tiết dòng nước, xua đuổi tai ương, ban cho mưa thuận gió hòa – điều mà nông dân từ bao đời luôn khấn nguyện. Người xưa tin rằng: nếu thờ Chầu Đệ Tam thành kính, ruộng đồng sẽ không khô hạn hay úng lụt, cá tôm sẽ đầy khoang, ghe thuyền được an toàn khi ra khơi.
- Giáng đồng linh hiển: Trong các nghi lễ Hầu Đồng, giá hầu Chầu Đệ Tam là một trong những giá quan trọng bậc nhất. Chầu thường giáng trong màu áo xanh nước, đầu đội khăn mỏ quạ, tay cầm quạt hoặc cành liễu, thể hiện vẻ đẹp mềm mại nhưng uy nghiêm. Chầu ngự đồng luôn đem lại cảm giác nhẹ nhàng, thanh lọc, như một làn nước trong lành cuốn trôi phiền não trần gian.
- Thánh Chầu hiền từ, độ lượng: Trong tâm linh dân gian, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ được người dân kính trọng như một người mẹ nhân hậu. Dù có uy quyền trong thủy phủ, nhưng Chầu luôn hiện thân với lòng từ bi, dang tay che chở những người thành tâm, hướng thiện.
- Liên kết với các vị Thánh khác: Chầu không chỉ hiện diện riêng lẻ, mà còn phối hợp hài hòa với các vị Quan, Chầu, Cô trong các giá hầu. Trong ban Công Đồng Tứ Phủ, Chầu được đặt gần Mẫu Thoải – như một sự ghi nhận vị thế thiêng liêng của ngài trong toàn hệ thống thờ Mẫu.
Không chỉ là một vị Thánh, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ còn là cầu nối giữa con người với thiên nhiên, giữa âm và dương, giữa lòng người và cõi Thánh. Chính vì vậy, việc thờ Chầu không chỉ đơn thuần là nghi lễ, mà còn là hành động gìn giữ sự cân bằng thiêng liêng của vũ trụ và tâm hồn mỗi người.
Liệu trong gia đình bạn đã có bàn thờ phối thờ Chầu Đệ Tam chưa? Nếu có, hãy xem lại cách bài trí và lễ vật dâng Chầu đã đúng lễ nghĩa hay chưa – để thể hiện trọn vẹn lòng thành kính với vị Thánh nữ cai quản nước non này.
Sự tích và truyền thuyết về Chầu Đệ Tam Thoải Phủ
Tín ngưỡng Tứ Phủ Thánh Mẫu luôn dung hòa giữa yếu tố thiêng liêng và dân gian. Trong đó, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ là một nhân vật huyền thoại được dân gian tôn thờ với nhiều truyền thuyết kỳ bí và cảm động. Tuy không có ghi chép chính sử nào về Chầu, nhưng các câu chuyện được truyền miệng qua nhiều thế hệ đã khắc họa rõ nét hình tượng của một Thánh Chầu hiển linh – gắn bó sâu sắc với mạch nguồn sông nước Việt Nam.
Chầu Đệ Tam – người con gái của nước
Theo nhiều truyền thuyết dân gian, Chầu Đệ Tam vốn là một nàng tiên giáng thế, đầu thai vào trần gian với sứ mệnh cai quản miền Thủy phủ. Có nơi kể rằng Chầu là con gái của Thủy quốc Long Vương, được Mẫu Thoải giao phó việc trấn giữ các cửa sông, cửa biển. Cũng có nơi truyền lại rằng Chầu là con của một gia đình làm nghề sông nước, từ nhỏ đã hiền lành, thông minh, có khả năng dự đoán thời tiết và điều khiển nước, cứu giúp dân lành tránh lũ dữ, lập đập, khơi nguồn.
Một trong những truyền thuyết được lưu truyền rộng rãi ở vùng đồng bằng Bắc Bộ kể rằng:
Xưa kia, tại một vùng đất ven biển (nay thuộc Hải Dương – Hải Phòng), có một cô gái tên là Ba – con một ngư dân nghèo. Cô thường ra bờ biển cầu nguyện cho trời yên biển lặng, giúp cha mẹ đánh bắt được nhiều cá. Một năm nọ, mưa to gió lớn kéo dài, lũ lụt đe dọa cuốn trôi cả làng. Cô gái đã nguyện đem thân mình hiến cho Hà Bá để cứu lấy dân làng. Nhưng thay vì bị nhấn chìm, cô hóa thân thành một luồng ánh sáng xanh, rồi biến mất. Kể từ đó, mỗi khi có bão lũ, người dân thấy hiện lên bóng hình cô gái ấy giữa dòng nước, tay cầm quạt nước, miệng niệm chú, xua tan cuồng phong.
Sau này, dân làng lập đền thờ và gọi là Chầu Ba Thoải Phủ – ngôi thứ ba trong hệ thống Thánh Chầu, mang đức hạnh lớn, cứu nhân độ thế. Dù truyền thuyết có nhiều dị bản, nhưng đều thống nhất ở hình ảnh một Thánh nữ độ lượng, gắn bó với nước và lòng dân.
Dấu ấn dân gian và sự linh ứng
Không chỉ tồn tại trong lời kể, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ còn hiện diện sống động trong các nghi lễ và tập tục dân gian. Nhiều nơi từng ghi nhận các sự linh ứng của Chầu, nhất là trong những thời điểm thiên tai, hạn hán hay mất mùa. Dân vùng ven sông Hồng từng kể: mỗi khi gặp đại hạn, người dân rước kiệu thỉnh Chầu Đệ Tam từ miếu về làng, thì ngay hôm sau trời đổ mưa rào, đồng ruộng được cứu.
Trong các văn chầu, truyền thuyết về Chầu Đệ Tam cũng được lồng ghép khéo léo như một bản sử thi linh thiêng:
“Chầu Ba Thoải giáng hạ trần gian,
Cứu sinh dân trong cảnh gian nan…”
Từ đó, hình tượng Chầu Ba Thoải Phủ trở thành biểu tượng của sự sống, sự thanh tẩy và niềm tin mãnh liệt vào sự chở che từ thế giới tâm linh.
Sự tích Chầu Đệ Tam cũng được truyền dạy trong nhiều gia đình có nghề thờ Mẫu, truyền từ đời ông sang đời cháu. Với họ, Chầu không chỉ là một vị Thánh để cầu khấn, mà là một phần linh hồn của quê hương, của dòng họ, là chốn dựa tinh thần trong những ngày giông bão nhất của cuộc đời.
Phải chăng, chính vì thế mà Chầu Đệ Tam Thoải Phủ luôn được khấn danh đầu tiên trong các buổi lễ cầu an cho người đi biển, người làm nghề sông nước, hay những ai đang tìm về sự mát lành và nhẹ nhõm trong tâm hồn?
Ý nghĩa tâm linh của Chầu Đệ Tam trong đời sống người Việt
Trong đời sống tâm linh của người Việt, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ không chỉ là một vị Thánh được thờ phụng, mà còn là hiện thân của sự sống, sự che chở và niềm tin vào cội nguồn nước non. Từ thế kỷ này sang thế kỷ khác, hình ảnh Chầu Ba Thoải Phủ vẫn sống trong tâm thức dân gian như một người mẹ thiêng liêng – dịu dàng, bao dung và luôn có mặt đúng lúc khi con dân cần đến.
Biểu tượng cho nước – nguồn sống và âm đức
Nước, trong văn hóa phương Đông, là yếu tố đầu tiên của sự sống – tượng trưng cho tính âm, cho sự mềm mại nhưng kiên cường, cho khả năng thích nghi và biến hóa không ngừng. Chính vì thế, Chầu Đệ Tam, vị Thánh cai quản Thoải Phủ – cõi nước, được xem như biểu tượng của sức sống trường tồn, của âm đức chở che muôn loài.
Tín ngưỡng thờ Chầu Đệ Tam Thoải Phủ vì thế không chỉ là hình thức tâm linh, mà còn là lời nhắc nhở con người phải biết thuận theo lẽ tự nhiên, biết sống nhu hòa, nhân hậu – như dòng nước luôn uyển chuyển mà bền bỉ, mềm mại mà thấm sâu.
Trong mỗi giá hầu Chầu Đệ Tam, khi Chầu giáng đồng trong sắc áo xanh thẫm, người xem như cảm nhận được luồng nước mát lành thanh lọc, cuốn trôi bụi trần và lo âu, đem đến sự thư thái và an yên từ trong tâm thức.
“Một giọt nước từ Phủ Thoải cũng đủ làm mát cả cõi lòng nóng nảy – ấy chính là đạo lý từ bi mà Chầu gìn giữ.”
Hộ mệnh cho người đi biển, cư dân vùng sông nước
Từ bao đời, những người làm nghề ngư phủ, vận tải thủy, lái đò, canh tác bên sông hồ đều có niềm tin đặc biệt với Chầu Đệ Tam Thoải Phủ. Bởi giữa mênh mông sông nước, không ai dám nói mình vững vàng – mà chỉ biết nhờ trời, nhờ Phật, nhờ Mẫu Thoải – nhờ Chầu Ba Thoải Phủ độ trì.
Nhiều gia đình ngư dân lập bàn thờ Chầu ngay trên thuyền hoặc trong nhà, thắp hương trước mỗi chuyến đi để cầu mong Chầu soi đường, tránh tai ương. Không ít câu chuyện kỳ lạ được kể lại về những lần Chầu báo mộng, hiện thân để nhắc nhở con dân tránh bão tố, điều chỉnh hướng đi – và tất cả đều mang một niềm tin sâu sắc: Chầu Đệ Tam luôn lắng nghe lời cầu khấn từ những người thật lòng.
“Cầu Chầu soi nước đêm khuya,
Cho ghe em nhẹ lướt, qua vùng phong ba…”
Chầu không chỉ hiện diện ở phủ thờ, mà còn hiện diện trong lòng từng người con đất Việt – nhất là những ai từng lênh đênh giữa cuộc đời, mong một nơi nương tựa bình yên.
Nét mẫu từ nhân hậu, gắn liền với nữ tính Việt
Trong hệ thống Tứ Phủ Thánh Mẫu, dù mỗi vị Chầu có một ngôi vị và trách nhiệm riêng, nhưng điểm chung là đều mang phẩm chất mẫu từ thiêng liêng – giống như hình ảnh người mẹ trong mỗi gia đình Việt.
Chầu Đệ Tam Thoải Phủ, với dáng vẻ dịu dàng mà uy nghi, là hiện thân tuyệt vời của người phụ nữ Việt Nam lý tưởng: biết mềm mỏng trong ứng xử, biết kiên cường trong bảo vệ những điều mình trân quý. Nhiều thanh đồng, con nhang – đặc biệt là nữ giới – khi hành lễ với Chầu đều cảm nhận được sự gần gũi, như được trở về trong vòng tay mẹ hiền.
Ở một góc độ sâu sắc hơn, hình tượng Chầu Đệ Tam còn khơi gợi những giá trị đạo đức bền vững trong đời sống gia đình:
- Sống thuận hòa như nước
- Biết thấu hiểu và nhẫn nhịn
- Biết yêu thương và chở che
Thờ Chầu là giữ gìn đạo làm người. Lễ Chầu là tự soi lại lòng mình – để mỗi ngày sống đều là một ngày sống thiện lành và biết ơn.
Có khi nào bạn thắp nhang trước ban thờ Chầu, nhưng chưa thật sự hiểu vì sao mình lại làm thế? Hiểu rõ ý nghĩa tâm linh của Chầu Đệ Tam Thoải Phủ không chỉ giúp bạn dâng lễ đúng cách, mà còn giúp bạn mở cánh cửa đi vào chiều sâu văn hóa tâm hồn Việt – nơi từng giọt nước cũng thấm đượm lòng thành.
Nghi lễ hầu đồng Chầu Đệ Tam
Trong tín ngưỡng Tứ Phủ, nghi lễ hầu đồng là hình thức giao cảm giữa con người với thế giới tâm linh – nơi các Thánh thần giáng đồng để chứng lễ, ban lộc, soi đường chỉ lối cho con nhang đệ tử. Trong đó, giá hầu Chầu Đệ Tam là một trong những giá được nhiều người mong đợi, bởi không chỉ mang vẻ đẹp nhẹ nhàng thanh khiết mà còn rất linh thiêng, đầy tính “thủy khí” mát lành.
Khi Chầu Đệ Tam Thoải Phủ ngự đồng, không gian như dịu lại, lòng người như được gột rửa, thanh lọc – đó là sự tiếp nhận năng lượng an lành từ cõi nước, từ tình thương vô biên của Chầu dành cho nhân thế.
Giá hầu Chầu Đệ Tam trong nghi lễ Tứ Phủ
Giá Chầu Đệ Tam thường diễn ra sau khi các vị Quan lớn giáng đồng, theo đúng thứ tự hệ thống thần linh Tứ Phủ. Khi đến lượt Chầu ngự, thanh đồng thường thay xiêm y màu xanh – màu đặc trưng của Phủ Thoải, tượng trưng cho nước trong, suối mát, biển cả vô biên.
Một số đặc điểm nổi bật trong giá hầu Chầu Đệ Tam Thoải Phủ:
- Y phục: áo dài màu xanh da trời hoặc xanh thẫm, đầu đội khăn mỏ quạ, eo thắt lưng bạc, chân đi hài, cổ đeo chuỗi ngọc trai hoặc vòng bạc.
- Đạo cụ cầm tay: quạt nước, cành dương liễu, lọng nhỏ, hoặc bình nước thiêng.
- Điệu múa: uyển chuyển, mềm mại như sóng nước; đôi khi múa chèo đò, rắc nước lộc, hoặc quạt nhẹ ban duyên.
- Lời văn chầu: mượt mà, sâu lắng, thường nhấn mạnh công lao Chầu cứu độ dân lành qua lũ lụt, điều tiết sông ngòi, trợ duyên cho những chuyến đi sông biển được bình an.
“Chầu Ba ngự thủy non cao,
Dạo khắp chốn bể rừng sâu cửa nguồn…”
Không gian nghi lễ khi Chầu ngự thường rất thanh tịnh. Người dự lễ thường cảm nhận được sự mát mẻ lan tỏa như gió nhẹ từ mặt nước, tinh thần được xoa dịu, tâm trí an yên. Đây cũng là một trong những giá hầu thường để lại ấn tượng sâu sắc nhất với người tham dự – kể cả với những ai lần đầu chứng kiến nghi thức hầu đồng.
Trang phục và đặc điểm khi Chầu ngự đồng
Trong nghi lễ hầu bóng, trang phục Chầu Đệ Tam luôn mang phong thái của một vị Thánh nữ hiền từ nhưng không kém phần uy nghiêm. Bộ xiêm áo thường có hình sóng nước, thêu hoa văn trân châu, cá chép hoặc họa tiết hoa sen – tất cả đều biểu hiện tính thủy, tính mềm mại và sự tịnh hóa.
Một số chi tiết thường thấy:
- Khăn mỏ quạ: biểu trưng cho người phụ nữ xưa – nền nã, đoan trang.
- Thắt lưng bạc: tượng trưng cho sự thanh sạch, trong sáng của tâm hồn.
- Quạt nước/cành dương: mang ý nghĩa thanh lọc không gian, xua tà khí, mang đến may mắn.
- Nước lộc: Chầu thường rắc nước lộc lên người dự lễ – tượng trưng cho việc thanh tẩy nghiệp xấu, đem lại an lành.
Đặc biệt, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ là một trong những vị Thánh thường ban lộc ban duyên. Khi Chầu ngự, người ta tin rằng những ai thật lòng cầu duyên, cầu con, cầu yên gia đạo, sẽ được Chầu thấu cảm và giúp đỡ.
Có lẽ cũng vì thế mà nhiều người – đặc biệt là nữ giới – khi lên đền, phủ thờ Mẫu, thường dâng lễ riêng lên Chầu Ba, với một niềm tin mãnh liệt rằng Chầu sẽ giúp “thuận duyên, thuận đường, thuận phúc”.
Nếu bạn từng dự một buổi hầu đồng có giá Chầu Đệ Tam, hẳn sẽ không quên được cảm giác “nhẹ như mây nước”, thanh thoát mà đầy xúc động. Đó không chỉ là nghi thức tâm linh – mà còn là một màn trình diễn nghệ thuật văn hóa dân tộc vô cùng độc đáo và cảm động.
Bàn thờ Chầu Đệ Tam Thoải Phủ – Cách lập và bài trí
Thờ Chầu không chỉ là niềm tin tâm linh, mà còn là sự gắn bó văn hóa truyền đời giữa con người với cội nguồn thiêng liêng. Để thể hiện lòng thành kính trọn vẹn với Chầu Đệ Tam Thoải Phủ, việc lập bàn thờ và bài trí đúng nghi lễ là điều rất quan trọng. Một bàn thờ đúng cách không chỉ thể hiện sự trang nghiêm, mà còn giúp gia chủ đón được lộc nước, lộc duyên, bình an và may mắn.
Nên lập bàn thờ Chầu ở đâu trong nhà?
Việc thờ Chầu Đệ Tam thường được chia thành hai hình thức:
- Phối thờ trong ban Công Đồng hoặc ban Thoải tại đền, phủ.
- Thờ Chầu Đệ Tam tại gia với ban thờ riêng hoặc phối thờ trong không gian tâm linh chung.
Vị trí đặt bàn thờ trong không gian thờ tự
- Nếu có điều kiện, nên lập ban riêng cho Chầu Đệ Tam, đặt bên cạnh ban thờ Mẫu hoặc ban Thoải. Điều này thể hiện rõ ngôi vị và lòng thành.
- Nếu phối thờ trong ban Tứ Phủ tại gia, nên đặt ảnh hoặc tượng Chầu ở vị trí thứ ba, bên phải Mẫu Thoải, dưới Mẫu một bậc.
- Hướng đặt bàn thờ nên quay về phương Bắc hoặc Đông Bắc – tượng trưng cho hành Thủy và hướng cõi nước.
Lưu ý: Không đặt bàn thờ Chầu đối diện nhà vệ sinh, bếp nấu, nơi có khí uế, ẩm thấp hoặc lối đi lại ồn ào – để giữ không gian thờ thanh tịnh, trang nghiêm.
Cách phối thờ Chầu trong ban Công Đồng hoặc ban Thoải
Nếu bạn đã thờ Công Đồng Tứ Phủ tại gia, có thể phối thờ Chầu Đệ Tam Thoải Phủ trong ban Thoải. Cách phối thờ như sau:
- Tượng hoặc ảnh Chầu Đệ Tam đặt ở vị trí chính giữa hoặc bên phải (theo hướng nhìn từ trong ra).
- Tượng nên tạc trong tư thế ngồi, tay cầm quạt hoặc cành liễu, gương mặt nhân hậu, y phục xanh lam – biểu trưng cho cõi Thoải.
- Ban thờ có thể đặt lọ hoa sen, đĩa nước, vỏ ốc, sò trắng – mang biểu tượng của thủy giới và sự trong sạch.
Tại một số phủ lớn như Phủ Dầy (Nam Định), Đền Mẫu Thoải (Hải Phòng) hay Đền Cô Tân La (Thái Bình), cách bài trí ban thờ Chầu rất chuẩn mực, có thể tham khảo để học hỏi khi lập bàn thờ tại nhà.
Lễ vật dâng Chầu – những gì cần lưu ý?
Dâng lễ lên Chầu Ba Thoải Phủ không cần cầu kỳ nhưng phải đủ lễ nghi và thành tâm. Lễ vật nên gắn với thủy phủ, mang tính thanh tịnh, thanh khiết.
Những lễ vật cơ bản:
- Hoa tươi: ưu tiên hoa trắng, hoa sen, hoa huệ – biểu trưng cho sự thanh sạch, tịnh tâm.
- Trầu cau, oản, bánh kẹo, chè lam, xôi – thể hiện lòng thành.
- Rượu trắng, nước suối, nước dừa – tượng trưng cho hành Thủy.
- Đèn, nến, nhang thơm – tạo không gian linh thiêng.
- Lộc nước hoặc nước giếng thiêng: dùng để xin lộc và thanh lọc tâm hồn.
Một số điều kiêng kỵ:
- Không dùng hoa giả, quả nhựa, đồ héo úa lên bàn thờ Chầu.
- Không cúng đồ tanh, thịt đỏ, cá biển (trừ khi có hướng dẫn cụ thể trong lễ hầu).
- Không để lễ bừa bộn, rơi vãi hoặc đồ không rõ nguồn gốc.
Dâng lễ lên Chầu Đệ Tam Thoải Phủ không cần nhiều – nhưng cần sạch sẽ, gọn gàng, và xuất phát từ tấm lòng. Một bông sen tươi còn nguyên sương mai, một chén nước trong đặt nhẹ nhàng trước ban thờ – cũng đủ khiến Chầu thấu cảm.
Trong nhịp sống hiện đại, có không ít gia đình quên mất cách lập bàn thờ truyền thống đúng lễ nghĩa. Nhưng nếu hiểu rõ ý nghĩa việc thờ Chầu Đệ Tam, bạn sẽ thấy: lập một ban thờ chuẩn mực không chỉ để cầu tài, cầu duyên – mà còn là cách gìn giữ nề nếp gia phong, đạo lý cội nguồn.
Những đền phủ linh thiêng thờ Chầu Đệ Tam
Mặc dù không có quá nhiều đền thờ riêng, nhưng Chầu Đệ Tam Thoải Phủ vẫn hiện diện thiêng liêng tại rất nhiều đền phủ lớn thuộc hệ thống Tứ Phủ Thánh Mẫu. Tại những nơi này, Chầu được phối thờ trang trọng trong ban Thoải hoặc ban Công Đồng, luôn được nhắc đến trong văn chầu và các nghi thức hầu đồng. Dưới đây là những địa danh nổi bật, gắn liền với tín ngưỡng thờ Chầu Ba Thoải Phủ mà con nhang đệ tử cả nước thường tìm về.
Phủ Dầy – Nam Định: Thánh địa của đạo Mẫu
Tọa lạc tại xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định – Phủ Dầy là trung tâm lớn nhất trong hệ thống tín ngưỡng Tứ Phủ Thánh Mẫu. Đây cũng là nơi thờ chính của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, đồng thời có đầy đủ các ban thờ phối thờ các vị Quan, Chầu, Cô, Cậu trong hệ thống thần điện.
Tại ban Thoải Phủ và ban Công Đồng ở Phủ Dầy, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ được đặt ở vị trí tôn nghiêm, khói hương nghi ngút quanh năm. Vào mùa lễ hội tháng Ba âm lịch, hàng trăm giá hầu đồng được tổ chức, trong đó giá hầu Chầu Đệ Tam luôn thu hút sự chú ý bởi không khí thanh tịnh, âm nhạc chầu văn da diết và nét đẹp đặc biệt của vị Thánh nữ thủy giới.
Rất nhiều thanh đồng cho rằng, tại Phủ Dầy, Chầu ngự linh thiêng hơn bất cứ nơi đâu – bởi đây là nơi hội tụ đầy đủ căn duyên, thần lực và lòng thành của hàng vạn người từ khắp mọi miền đất nước.
Đền Dầm – Thường Tín (Hà Nội): Nơi tụ thủy tụ linh
Đền Dầm, thuộc xã Tô Hiệu, huyện Thường Tín, nằm bên bờ sông Hồng, là một trong những ngôi đền cổ nổi tiếng thờ Mẫu Thoải. Tại đây, Chầu Đệ Tam được phối thờ tại ban Thoải, trong không gian yên tĩnh, có sông trước mặt, cây cổ thụ sau lưng – đúng thế phong thủy “thủy tụ – khí sinh”.
Đặc biệt, lễ hội đền Dầm vào tháng Hai và Ba âm lịch thường có các buổi lên giá hầu đồng đầy đủ các giá Thánh, trong đó giá hầu Chầu Đệ Tam diễn ra rất trang nghiêm. Nhiều người dân quanh vùng vẫn truyền rằng: nếu xin lộc Chầu tại đây để đi buôn đường thủy, mở hàng bến bãi, thì rất dễ hanh thông – phát đạt.
Đền Mẫu Thoải – Long Biên (Hà Nội): Ban thờ Chầu ngự bên sông Hồng
Nằm ngay chân cầu Long Biên, bên bờ sông Hồng, Đền Mẫu Thoải Long Biên là một điểm đến quen thuộc với những người thờ Tứ Phủ tại Hà Nội. Ngôi đền nhỏ nhưng tôn nghiêm, nổi bật với ban thờ Mẫu Thoải và Chầu Đệ Tam, luôn được dọn dẹp sạch sẽ, hoa tươi lễ lộc quanh năm.
Với vị trí ngay gần sông, đền Mẫu Thoải Long Biên là nơi rất thuận để cầu an, cầu duyên, cầu lộc đường thủy. Vào mỗi mùng một, ngày rằm, người dân thường đến dâng lễ nhẹ, xin nước lộc, đặc biệt là vào những ngày đẹp để mở hàng, xuất hành đường xa.
Nhiều người tin rằng, đến đền xin lộc Chầu Ba Thoải Phủ, đặc biệt vào buổi sớm tinh mơ, khi sương còn đọng trên mặt nước sông, sẽ được Chầu chứng tâm và ban cho hanh thông như dòng nước chảy xuôi.
Đền Hàn Sơn – Hà Trung, Thanh Hóa: Dấu tích thủy thần linh ứng
Đền Hàn Sơn nằm ở xã Hà Sơn, huyện Hà Trung (Thanh Hóa) là một quần thể đền lớn, thờ Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải và Chầu Đệ Tam, được xây dựng cạnh dòng sông Nhà Lê. Tương truyền nơi đây là chốn Mẫu Thoải và Chầu Ba thường giáng để hiển linh giúp dân vùng này thoát khỏi các nạn lũ quét, hạn hán kéo dài.
Đền có kiến trúc bề thế, hoành tráng với ba tòa: tiền tế, trung cung và hậu cung. Trong đó, ban Thoải được bài trí nghiêm cẩn, nơi thờ chính Chầu Đệ Tam Thoải Phủ và các vị Chầu khác. Vào dịp lễ rằm tháng Giêng và tháng Ba, đền đón hàng ngàn người về hành hương, trong đó không ít người là thanh đồng đến xin căn – trình đồng – mở phủ tại đây.
Một số phủ lớn khác có phối thờ Chầu Đệ Tam
Ngoài các địa điểm kể trên, Chầu Đệ Tam còn được phối thờ tại nhiều phủ Mẫu, đền Công Đồng trên cả nước, đặc biệt ở miền Bắc. Một số nơi đáng chú ý gồm:
- Đền Cô Bé Tân La – Đông Hưng, Thái Bình: có ban Công Đồng thờ đầy đủ Tứ Phủ, trong đó Chầu Ba ngự tại ban Thoải.
- Đền Ghềnh – Bắc Ninh: nổi tiếng với lễ hầu cầu duyên, có phối thờ Chầu Đệ Tam trong hệ thống Tứ Phủ.
- Phủ Tây Hồ – Hà Nội: nhiều ban phụ tại đây thờ đủ các Chầu, trong đó có hình tượng Chầu Đệ Tam trong tranh vẽ và bài trí.
Dù là ngôi đền to hay phủ nhỏ, thì mỗi nơi có ban thờ Chầu Đệ Tam Thoải Phủ đều là chốn linh thiêng, nơi lòng thành được soi xét, nơi dòng nước tâm linh chảy mãi giữa đời thường. Khi tìm về những đền phủ ấy, ta như được trở lại vòng tay mẹ hiền – được an ủi, che chở giữa bao bộn bề cuộc sống.
Hình ảnh Chầu Đệ Tam trong văn hóa nghệ thuật dân gian
Từ lâu, các vị Thánh trong hệ thống Tứ Phủ Thánh Mẫu không chỉ hiện diện trong nghi lễ mà còn thấm đượm vào dòng chảy nghệ thuật dân gian Việt Nam. Trong đó, Chầu Đệ Tam Thoải Phủ nổi bật với hình ảnh một Thánh nữ thanh cao, uy nghi mà dịu dàng – được khắc họa sống động trong văn chầu, múa hầu bóng, tranh tượng thờ và cả lời kể dân gian. Hình ảnh ấy vừa gợi nhớ một cõi Thoải thanh tịnh, vừa lan tỏa tinh thần mẫu từ của người phụ nữ Việt.
Văn chầu Chầu Đệ Tam – lời thơ linh thiêng gắn với sông nước
Văn chầu là loại hình diễn xướng dân gian đặc trưng của tín ngưỡng Tứ Phủ, vừa là lời ca ngợi công đức của các vị Thánh, vừa là sợi dây kết nối giữa con nhang với cõi linh thiêng. Trong đó, văn chầu Chầu Đệ Tam Thoải Phủ được đánh giá là một trong những bài văn có giai điệu trầm lắng, sâu sắc, ngôn từ trong sáng – mang đậm yếu tố thủy khí.
“Chầu Ba Thoải Phủ hiện linh,
Ban cho con cháu mối tình nước non…”
Lời văn chầu Chầu thường gắn liền với hình ảnh dòng nước trong xanh, cành liễu rủ, quạt nhẹ tay, mang đến sự thư thái, gột rửa u mê trần tục. Văn chầu không chỉ tôn vinh công lao Chầu Đệ Tam cai quản cõi Thủy giới, mà còn kể lại các sự tích dân gian như Chầu giúp dân khơi sông, trị lũ, ban mưa thuận gió hòa.
Trong mỗi giá hầu, khi cung văn cất lên văn chầu Chầu Ba, người nghe dễ dàng cảm nhận từng nốt nhạc như tiếng nước róc rách, mang năng lượng dịu mát và thiêng liêng len lỏi vào tâm hồn.
Văn chầu – với người dân – không chỉ là âm nhạc, mà là lời thì thầm của các bậc Thánh linh, là cách để kết nối với cội nguồn và nội tâm thanh tịnh.
Múa hầu bóng – nghệ thuật sống của nghi lễ hầu đồng
Múa hầu bóng, hay còn gọi là múa trong nghi thức lên đồng, là phần không thể thiếu trong mỗi giá hầu. Riêng với giá hầu Chầu Đệ Tam Thoải Phủ, điệu múa mang đặc trưng mềm mại, uyển chuyển, đậm chất nữ tính – phản ánh tinh thần của cõi Thoải và bản thể nhẹ nhàng của Chầu.
Trang phục biểu diễn thường là áo dài xanh, khăn mỏ quạ, tay cầm quạt nước hoặc cành dương liễu, cùng động tác tay khéo léo như rắc nước, chèo thuyền, vẫy duyên… Tất cả tạo nên một vũ điệu nhẹ như khói sương, đầy tính biểu tượng và trữ tình.
Trong múa hầu Chầu Đệ Tam, không có những động tác dứt khoát như Quan Lớn, cũng không có sự nhí nhảnh như các giá Cô Cậu, mà thay vào đó là sự tĩnh lặng, nhịp nhàng, như chính nhịp chảy của một dòng sông sâu. Người xem cảm nhận Chầu hiện diện không qua lời, mà qua từng cử động, từng làn hương, từng cái vẫy nhẹ của cánh tay.
Nghệ thuật ấy không phải để biểu diễn đơn thuần – mà là sự thể hiện “tâm linh bằng hình thể”, nơi mỗi bước múa là một bước kết nối với cõi thiêng.
Tranh tượng Chầu Đệ Tam – vẻ đẹp tĩnh tại và từ bi
Trong mỹ thuật dân gian, đặc biệt là nghệ thuật chạm khắc và điêu khắc tượng thờ Tứ Phủ, hình ảnh Chầu Đệ Tam thường được thể hiện với dáng ngồi đoan trang, mắt nhìn từ bi, môi mỉm nhẹ – thần sắc dịu dàng nhưng đầy uy lực.
- Tượng Chầu Đệ Tam Thoải Phủ thường mặc áo chầu màu xanh lam hoặc xanh ngọc, đội khăn phủ thổ, tay cầm quạt hoặc cành liễu, chân mang hài cong.
- Gương mặt Chầu thường được khắc họa theo lối cổ truyền Sơn Đồng: mắt hiền, sống mũi cao, miệng cười nhẹ – gợi sự thấu hiểu và sẵn lòng độ trì.
Ngoài tượng, hình ảnh Chầu Đệ Tam còn xuất hiện trong tranh thờ truyền thần, được vẽ tay trên nền vóc, vải lụa hoặc gỗ sơn son thếp vàng. Các họa tiết thường kèm theo hình sóng nước, vầng hào quang hoặc hoa sen – tất cả đều tượng trưng cho sự trong sạch, thủy khí và ánh sáng từ bi.
Với nhiều gia đình, việc thỉnh tượng Chầu Đệ Tam về an vị trên ban thờ không chỉ là một hình thức tín ngưỡng, mà còn là mong muốn được Chầu hiện diện, chở che, gắn bó tâm linh với cả gia đình từ đời này sang đời khác.
Chầu Đệ Tam không chỉ được nhắc đến trong nghi lễ, mà còn sống động trong âm nhạc, trong múa, trong tranh tượng – là minh chứng cho việc: nghệ thuật dân gian chính là linh hồn của tín ngưỡng thờ Mẫu, nơi mỗi nét chạm đều có hồn, mỗi lời ca đều có Chầu.
Gìn giữ tín ngưỡng thờ Chầu Đệ Tam – Giữ gìn linh hồn dân tộc
Tín ngưỡng thờ Mẫu – trong đó có Chầu Đệ Tam Thoải Phủ – không chỉ là một hình thức tôn giáo dân gian, mà còn là kết tinh của lịch sử, văn hóa và tâm hồn Việt. Việc thờ Chầu, dựng ban thờ, lên đồng, dâng văn chầu… tất cả không đơn thuần là nghi lễ, mà là cách người Việt giữ lại phần linh thiêng nhất của bản sắc dân tộc qua từng thế hệ.
Trong một xã hội đang đổi thay chóng mặt, sự hiện diện bền bỉ của tín ngưỡng thờ Chầu Đệ Tam lại càng trở nên đáng trân trọng – như một cánh cửa nối liền hiện tại với cội nguồn, giúp con người tìm về sự an yên và đạo lý truyền đời.
Tâm linh không phải mê tín – mà là đạo lý cội nguồn
Rất nhiều người trẻ ngày nay vẫn còn hoài nghi: thờ Chầu là tín ngưỡng hay mê tín? Câu trả lời nằm ở cách ta tiếp cận: nếu coi đó là nơi cầu xin thần linh ban phước một chiều, thì sẽ dễ rơi vào mê lầm. Nhưng nếu hiểu đúng – rằng thờ Chầu là để giữ lễ nghĩa, để sống tốt đẹp hơn, để gắn kết với cha ông – thì đó chính là đạo lý.
Chầu Đệ Tam Thoải Phủ hiện thân cho yếu tố “nước” trong tâm linh – mà nước là mềm mại, nhưng biết tẩy rửa, biết gìn giữ. Thờ Chầu là tự nhắc mình sống như nước – biết cảm thông, biết nhu hòa, biết nuôi dưỡng người khác mà không cầu báo đáp.
Giữ lấy tín ngưỡng ấy – không phải để sợ hãi thần linh, mà để:
- Gìn giữ nền nếp gia phong
- Nuôi dưỡng tâm linh hướng thiện
- Thắt chặt kết nối giữa người sống với cội nguồn tổ tiên
Một nén nhang dâng Chầu là một lời nguyện sống đẹp – sống theo dòng chảy đạo đức đã được gìn giữ từ bao đời.
Truyền cho con cháu lòng biết ơn và đạo làm người
Không ít gia đình truyền thống có câu răn dạy: “Lễ Mẫu, lễ Chầu – lễ cả nguồn cội”. Đó không chỉ là lời nói, mà là trách nhiệm truyền đời.
Khi một đứa trẻ lớn lên bên cạnh ban thờ Mẫu, bên những câu văn chầu, bên hình tượng Chầu Đệ Tam hiền từ, chúng không chỉ học cách lễ phép – mà còn học cách sống biết ơn, biết thấu hiểu, biết hướng nội và tôn trọng truyền thống.
Ngày nay, việc dạy con cháu biết thắp nhang, biết chắp tay trước ban thờ Chầu Đệ Tam, không đơn thuần là truyền tín ngưỡng, mà là truyền lửa văn hóa, để những mạch nguồn linh thiêng không bao giờ cạn khô giữa vòng xoáy hiện đại hóa.
Giữ bàn thờ sạch sẽ là giữ lòng trong sạch.
Giữ nếp cúng lễ là giữ nếp nhà.
Giữ tín ngưỡng thờ Chầu là giữ lấy linh hồn Việt – tròn đầy, tử tế và nhân ái.
Nếu bạn đang có một bàn thờ Chầu trong nhà – hãy giữ gìn. Nếu chưa có – hãy học cách dựng nên. Dù là trong gian thờ đơn sơ, hay phủ lớn uy nghi – thì điều quan trọng nhất vẫn là lòng thành. Bởi Chầu Đệ Tam Thoải Phủ không ở đâu xa, mà ở chính nơi tâm người hướng về nguồn cội bằng tất cả sự biết ơn và yêu thương.
Hồn Việt trong từng nén hương dâng Chầu Đệ Tam
Từ làn nước sông quê cho đến từng hơi nhang lan tỏa nơi đền phủ, hình ảnh Chầu Đệ Tam Thoải Phủ đã trở thành biểu tượng sống động của lòng từ bi, của sự thanh sạch và của mạch nguồn tâm linh bất tận trong đời sống người Việt.
Chầu không chỉ là một Thánh Chầu trong Tứ Phủ Thánh Mẫu, mà còn là hiện thân của mẫu từ nước Việt, dịu dàng mà vững chãi, âm thầm mà linh thiêng. Qua từng truyền thuyết, từng giá hầu, từng nếp thờ, ta thấy rõ một phần linh hồn dân tộc đang được gìn giữ – không bằng giáo điều, mà bằng niềm tin, lòng thành và sự tri ân cội nguồn.
Thờ Chầu không đơn thuần để cầu tài, cầu lộc – mà là để nhớ về đạo lý sống thuận hòa như nước, sống có trước có sau, có tình có nghĩa. Đó là nét đẹp không thể tách rời khỏi văn hóa người Việt – từ đồng bằng Bắc Bộ cho đến tận những xóm làng ven biển.
Mỗi nén hương dâng Chầu là một lần kết nối giữa con cháu với tổ tiên, giữa hiện tại với những điều thiêng liêng nhất đã có từ ngàn xưa.
Nếu bạn đang tìm hiểu về việc dựng bàn thờ Chầu Đệ Tam tại gia, hay muốn thỉnh tượng Chầu bằng gỗ mít, gỗ hương chạm tay thủ công chuẩn Sơn Đồng, hãy ghé thăm:
📍 Xưởng sản xuất: Thôn Đồng, xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội
📞 Hotline: 0961 686 978
📧 Email: dothosondong86@gmail.com
🌐 Website: https://dothosondong86.com
Tại đây, bạn sẽ được tư vấn cách lập ban thờ Tứ Phủ đúng nghi lễ, chọn mẫu tượng Chầu Đệ Tam Thoải Phủ phù hợp phong thủy và căn tín, cũng như được hỗ trợ văn khấn, nghi lễ, bài trí đúng truyền thống.
Vì giữ lấy tín ngưỡng Chầu không phải là việc của một cá nhân – mà là gìn giữ cả một dòng chảy tâm linh Việt Nam trong từng thế hệ…