Tin tức
Kiệu Thờ: Biểu Tượng Tôn Nghiêm Trong Các Nghi Lễ Tâm Linh
Kiệu thờ là biểu tượng thiêng liêng mang đậm nét tôn kính, nối liền truyền thống thờ cúng với đời sống tâm linh của người Việt.
Trong đời sống tâm linh của người Việt, có những hình ảnh chỉ cần nhìn thấy thôi đã khiến lòng ta chùng lại một nhịp – như mùi trầm hương, tiếng chiêng trống, hay hình dáng uy nghi của một chiếc kiệu thờ được rước đi giữa dòng người thành kính. Có lẽ bất cứ ai từng đi lễ hội làng, từng chứng kiến nghi thức rước sắc phong, rước tượng Thánh, hay rước Tổ cũng đều thấy kiệu thờ luôn xuất hiện ở vị trí trang trọng nhất. Nó không chỉ là một vật dụng dùng để khiêng, mà là biểu tượng của lòng tôn kính, của sự trang nghiêm dành cho thần linh, tổ tiên và những bậc tiền nhân có công với dân làng.
Bạn có bao giờ dừng lại trong đám rước đông nghịt để nhìn thật kỹ chiếc kiệu thờ, tự hỏi vì sao cha ông ta lại nâng niu và chăm chút cho nó đến thế? Vì sao mỗi dịp xuân về Tết đến, kiệu thờ lại được lau chùi sáng bóng, được rước đi trong tiếng trống rộn ràng và ánh mắt hướng vọng của cả cộng đồng?
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về ý nghĩa của kiệu thờ – không chỉ là một đồ thờ cúng truyền thống, mà là linh vật chứa đựng tâm thức, tín ngưỡng và niềm tự hào văn hóa của người Việt.
Kiệu thờ trong đời sống tâm linh của người Việt
Kiệu thờ xuất hiện trong gần như mọi hoạt động rước lễ quan trọng của các vùng miền. Từ Bắc vào Nam, từ đình làng, nhà thờ họ, đền – chùa – miếu mạo, cho đến các lễ hội truyền thống như lễ hội Gióng, rước Thành Hoàng, rước Bà Chúa Kho… đâu đâu cũng thấy kiệu thờ hiện diện. Kiệu giống như một chiếc “ngai di động” giúp tôn vinh vị thần, vị Thánh hay xét rộng hơn là tổ tiên của cả cộng đồng, để khi rước đi, mọi người đều có thể gửi gắm sự thành kính.
Người xưa quan niệm rằng thần linh hay tổ tiên khi được rước ra ngoài sẽ mang theo phúc khí, che chở cho dân làng. Bởi vậy, chiếc kiệu được xem như ngôi nhà tạm – đủ trang nghiêm, đủ sạch sẽ, đủ thiêng – để đón rước các ngài du ngoạn trong ngày hội.
Không chỉ trong lễ hội, kiệu thờ ngày nay còn xuất hiện trong các nhà thờ họ, các không gian thờ tư gia để nâng vị cho các pho tượng, ngai thờ, hoặc bài vị. Mỗi khi bước vào một nhà thờ họ cổ, nhìn thấy chiếc kiệu sơn son thếp vàng đặt trang trọng giữa gian giữa, ta như thấy cả một bầu không khí linh thiêng bao trùm. Kiệu thờ khi đứng yên cũng đẹp, mà khi được rước đi lại càng tôn nghiêm.
Hình dáng và cấu trúc của kiệu thờ: Sự kết tinh của mỹ thuật và tâm linh
Nếu để ý, bạn sẽ thấy mỗi chiếc kiệu thờ đều có cấu trúc khá thống nhất nhưng lại mang nét đẹp riêng. Thông thường, kiệu được làm bằng gỗ tốt như gỗ gụ, gỗ dổi, gỗ mít – những loại gỗ mang mùi thơm tự nhiên, ít cong vênh, càng dùng càng bóng đẹp. Người thợ làng nghề Sơn Đồng – Hà Nội, nơi nổi tiếng nhất với nghề tạc tượng và đồ thờ – thường nói rằng muốn làm một chiếc kiệu đẹp thì trước hết phải hiểu “tính” của gỗ. Gỗ sống lâu năm sẽ trầm, chắc, khi chạm khắc sẽ dễ cho đường nét mềm mại uyển chuyển.
Kiệu thờ thường có bốn phần chính: mặt kiệu, thân kiệu, tay kiệu và hệ thống đòn khiêng. Trên thân kiệu, người nghệ nhân chạm khắc vô số họa tiết mang ý nghĩa cát tường như rồng phượng, mai điểu, tùng hạc, hoa sen, hay chạm nổi tích cổ như “tứ linh”, “tứ quý”. Mỗi đường nét được tạo nên bằng tay, bằng hơi thở của người thợ, bằng cả tâm nguyện dành cho đồ thờ.
Lớp sơn son thếp vàng bao phủ bên ngoài không chỉ là một hình thức trang trí. “Sơn son” tượng trưng cho sự cao quý, còn “thếp vàng” lại mang ý nghĩa trường tồn – như mong muốn thần linh, tổ tiên luôn trường trú trong gia tộc, luôn phù hộ độ trì cho con cháu.
Có những chiếc kiệu phải mất vài tháng, thậm chí nửa năm để hoàn thành, bởi người thợ làm đồ thờ không bao giờ được phép vội vàng. Họ quan niệm rằng đã là đồ thờ thì phải đặt cái tâm lên hàng đầu.
Ý nghĩa thiêng liêng của kiệu thờ trong các nghi lễ
Kiệu thờ không chỉ đơn giản là một vật dùng để rước hay để đặt tượng. Trong tâm linh Việt, kiệu mang rất nhiều tầng lớp ý nghĩa. Thứ nhất, kiệu thờ tượng trưng cho quyền uy và vị thế của thần linh hoặc tổ tiên. Khi đặt tượng Thánh, tượng Tổ hoặc bài vị lên kiệu, người Việt muốn khẳng định sự tôn trọng và lòng biết ơn sâu sắc đối với các bậc bề trên.
Thứ hai, kiệu mang ý nghĩa “kết nối”. Trong các lễ rước, kiệu thờ là cầu nối giữa trời – đất – con người. Khi kiệu được rước vòng quanh làng, người dân tin rằng những nơi kiệu đi qua đều được tiếp nhận linh khí, được thần linh chứng giám và ban phúc lành.
Thứ ba, kiệu mang tính cộng đồng rất mạnh. Không ai rước kiệu một mình. Mỗi chiếc kiệu là sự đồng lòng của bao người khiêng, người hầu cờ, người đánh trống, người đi sau. Nó giống như một khoảnh khắc mà cả làng cùng nhau hướng về một điểm chung: niềm tự hào về nguồn cội. Như tục ngữ có câu: “Làng có hội, dân có vui”, kiệu thờ chính là linh hồn của cái vui đó.
Cuối cùng, kiệu thờ còn thể hiện ước vọng tốt đẹp của người Việt về cuộc sống bình an, mùa màng tươi tốt, con cháu hiển vinh. Mỗi lần rước kiệu, dân làng như gửi gắm mong ước của mình vào bước chân rộn ràng của đoàn rước.
Kiệu thờ trong lễ hội cổ truyền: Những khoảnh khắc không thể thiếu
Lễ hội truyền thống Việt Nam, nhất là tại miền Bắc, gần như không thể thiếu nghi lễ rước kiệu. Dù là rước Thánh, rước sắc phong hay rước thần nông nghiệp, hình ảnh kiệu thờ luôn nằm ở trung tâm của nghi lễ.
Mỗi vùng lại có một phong tục rước kiệu riêng. Ở Sơn Đồng – Hà Nội, nơi nổi tiếng với nghề làm đồ thờ, kiệu thường được rước theo đội hình trang nghiêm, nhịp nhàng trong tiếng chiêng trống. Ở các làng ven sông Hồng, đoàn rước thường đi vòng quanh làng rồi ra bến nước – nơi người dân tin rằng nước mang linh khí và giúp “tẩy trần” cho nghi lễ. Ở một số lễ hội miền Trung, đoàn rước kiệu lại đi kèm với các điệu hò điệu ví, tạo nên không khí vừa trang trọng vừa gần gũi.
Nếu tinh ý, bạn sẽ thấy mỗi khi kiệu thờ được rước đi, người dân đứng hai bên đường thường chắp tay, cúi nhẹ, nét mặt thành kính. Đó là thói quen truyền đời, như một cách “chào các ngài”. Có người còn tin rằng chạm nhẹ vào tay khiêng kiệu hoặc vào khăn phủ kiệu sẽ gặp may mắn trong năm mới. Dù chỉ là niềm tin, nhưng chính những điều nhỏ bé ấy đã làm nên vẻ đẹp rất riêng của văn hóa Việt.
Kiệu thờ trong gia đình và nhà thờ họ
Không chỉ trong lễ hội lớn, kiệu thờ ngày nay còn được sử dụng trong không gian thờ tư gia, đặc biệt là trong các nhà thờ họ ở miền Bắc. Kiệu được dùng để nâng tượng Tổ, đặt long ngai bài vị hoặc để làm kiệu tán thờ. Một chiếc kiệu đẹp đặt giữa gian thờ sẽ giúp không gian thêm linh thiêng, bề thế, tôn nghiêm.
Nhiều gia đình còn coi kiệu thờ là “báu vật”, bởi nó có thể được truyền lại qua nhiều đời. Có những chiếc kiệu từ thời ông cố để lại, sơn đã bong tróc nhưng vẻ đẹp thì vẫn còn nguyên. Người già trong họ luôn dặn con cháu rằng: “Đồ thờ không chỉ để ngắm, mà để giữ lấy nếp nhà.” Kiệu thờ chính là một phần của nếp nhà ấy – nơi gửi gắm lòng hiếu kính, sự sum vầy và bản sắc dòng tộc.
Chọn kiệu thờ thế nào cho đúng với phong tục Việt
Khi chọn một chiếc kiệu thờ, người Việt thường để ý rất nhiều chi tiết. Trước hết là chất gỗ – phải là loại gỗ thơm, chắc, không sâu mọt. Gỗ mít được ưa chuộng nhất vì theo quan niệm dân gian, gỗ mít mang năng lượng lành, ít tà khí, dùng cho đồ thờ rất phù hợp.
Tiếp đến là kiểu dáng. Kiệu phải cân đối, không quá đơn giản, cũng không nên quá phô trương. Đường nét cần mềm mại, họa tiết cân xứng, chạm khắc sâu và rõ. Lớp sơn son thếp vàng phải đều, không loang lổ, không bong tróc. Nhưng quan trọng nhất vẫn là cái “thần” của kiệu – một cảm giác trang nghiêm, ấm áp khi nhìn vào.
Với những gia đình có không gian thờ nhỏ, kiệu nên chọn loại vừa phải, thanh thoát. Còn các nhà thờ họ lớn, đình đền rộng thì phù hợp với kiệu rồng, kiệu tứ linh hoặc kiệu chạm tứ quý hoành tráng.
Giá trị văn hóa không thể mất của kiệu thờ
Trong cuộc sống hiện đại, nhiều phong tục có thể mai một, nhưng kiệu thờ vẫn được giữ gìn. Bởi kiệu không chỉ là đồ vật. Nó là biểu tượng. Là ký ức. Là cái hồn Việt trong câu chuyện tâm linh hàng ngàn năm.
Ngày nay khi nhìn thấy một chiếc kiệu thờ được rước đi trong lễ hội, ta như thấy lại tuổi thơ chạy theo đoàn rước, thấy lại hình ảnh ông bà cha mẹ đứng xem trong nụ cười hân hoan. Kiệu thờ gắn bó với cả cộng đồng, với ký ức chung của người Việt về sự kính trọng dành cho tổ tiên và thần linh.
Giữ được kiệu thờ là giữ được tinh hoa nghề thủ công truyền thống. Là giữ được sự gắn kết cộng đồng. Là giữ được niềm tự hào dân tộc. Và hơn hết, giữ được chiếc kiệu thờ chính là giữ lấy cội nguồn – điều mà mỗi người Việt luôn trân quý.
Mua kiệu thờ ở đâu để đảm bảo đúng chuẩn truyền thống?
Nếu bạn đang tìm một chiếc kiệu thờ đẹp, đúng chuẩn truyền thống, được làm thủ công bởi nghệ nhân làng nghề, thì Sơn Đồng – Hà Nội là lựa chọn hàng đầu. Đây là nơi nổi tiếng nhất Việt Nam về tạc tượng và sản xuất đồ thờ. Các nghệ nhân nơi đây không chỉ có tay nghề cao mà còn rất am hiểu phong tục, đảm bảo mỗi đường nét trên kiệu đều chuẩn văn hóa Việt.
Địa chỉ gợi ý uy tín:
Đồ thờ Chí Trung – thôn Đồng, làng nghề Sơn Đồng, Hà Nội. Số điện thoại: 0961 686 978.
Tại đây, bạn có thể đặt làm kiệu theo yêu cầu, chọn loại gỗ, kích thước, hoa văn, màu sắc và được tư vấn sao cho phù hợp nhất với không gian thờ của gia đình hoặc nhà thờ họ.
Giữ gìn tâm linh là giữ lấy cội nguồn
Nhìn lại hành trình của kiệu thờ trong đời sống tâm linh Việt, ta thấy nó không chỉ là một đồ thờ đơn thuần. Kiệu thờ là tinh hoa nghề truyền thống, là biểu tượng của lòng hiếu kính, là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa con cháu và tổ tiên. Mỗi đường chạm, mỗi nét sơn, mỗi lần kiệu được rước đi đều chứa đựng cả một bầu trời văn hóa.
Giữ gìn kiệu thờ cũng chính là giữ lấy cội nguồn. Bởi một dân tộc chỉ thật sự vững mạnh khi biết trân trọng những giá trị mà cha ông đã để lại. Và trong những giá trị ấy, kiệu thờ là một phần không thể thiếu – âm thầm nhưng mạnh mẽ, giản dị nhưng thiêng liêng.
Nếu trong mái nhà bạn, trong nhà thờ họ hay trong ngôi đình làng quê còn giữ được một chiếc kiệu thờ, hãy trân trọng nó như trân trọng gốc rễ của chính mình. Bởi đó là nơi lưu giữ hồn Việt, là nơi nhắc nhở ta về đạo lý “uống nước nhớ nguồn” – đạo lý mà bao đời nay người Việt vẫn gìn giữ như một lẽ sống đẹp nhất.
