Tin tức
Thập Nhị Bộ Tiên Nàng – 12 Cô Sơn Trang hầu cận Mẫu Thượng Ngàn
Thập Nhị Bộ Tiên Nàng là những vị thánh nữ linh thiêng trong rừng núi, chuyên theo hầu Mẫu Thượng Ngàn, giữ gìn linh khí đại ngàn và ban phúc lộc cho dân gian.
Từ thuở hồng hoang, khi con người còn dựa vào rừng núi để sinh tồn, tín ngưỡng thờ Thánh Mẫu đã ra đời và phát triển mạnh mẽ trong đời sống tâm linh người Việt. Trong Tứ Phủ Đạo Mẫu, đặc biệt tại Thượng Ngàn – phủ rừng núi, luôn có những vị thánh nữ linh thiêng được nhân dân tôn kính gọi là Thập Nhị Bộ Tiên Nàng, hay còn được biết đến rộng rãi với cái tên 12 cô Sơn Trang.
Dù không thuộc hệ thống Tứ Phủ Thánh Cô truyền thống, nhưng 12 cô Sơn Trang vẫn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong các giá hầu, các đền phủ, và nhất là trong đời sống tâm linh của những vùng gắn với rừng thiêng nước độc. Trong bài viết này, Đồ thờ Chí Trung sẽ giúp bạn hiểu rõ nguồn gốc, vai trò, ý nghĩa và cách thờ phụng 12 vị thánh cô linh thiêng này – những “nàng tiên của đại ngàn”.
Thập Nhị Bộ Tiên Nàng là ai?
Trong hệ thống thần linh Đạo Mẫu Việt Nam, bên cạnh các thánh mẫu, thánh chầu, thánh quan… còn có các thánh cô – đại diện cho sự dịu dàng, tinh khiết và linh ứng của nữ giới trong thiên giới.
Tuy nhiên, Thập Nhị Bộ Tiên Nàng không phải là Thập Nhị Thánh Cô trong Tứ Phủ, mà là một hệ thống riêng biệt gồm 12 cô Sơn Trang – những nữ tiên gắn liền với rừng núi, suối ngàn, đồi sâu, theo hầu cận Mẫu Thượng Ngàn – vị Mẫu cai quản non xanh nước biếc.
Phân biệt với Tứ Phủ Thánh Cô
- Tứ Phủ Thánh Cô: gồm 12 vị chia đều theo 4 phủ: Thiên, Địa, Thoải, Thượng, mỗi vị cô mang tính biểu tượng theo thứ bậc và phủ mà mình thuộc về. Các cô này thường hầu cận theo hệ thống phân phủ rõ ràng.
- Thập Nhị Bộ Tiên Nàng (12 cô Sơn Trang): là những vị nữ tiên sống nơi rừng thiêng núi thẳm, chuyên theo hầu cận riêng Mẫu Thượng Ngàn, không chia theo phủ. Các cô có tính cách linh hoạt, gần gũi với dân gian, một số vị thỉnh thoảng có giáng đồng trong các giá hầu Mẫu.
Vai trò của các cô Sơn Trang
12 cô Sơn Trang là hiện thân của thiên nhiên, đại ngàn. Các cô:
- Gìn giữ linh khí của rừng thiêng nước độc.
- Bảo hộ cho người đi rừng, thợ săn, lâm dân.
- Trị bệnh, ban phúc lộc, nhất là cầu con, cầu sức khỏe.
- Phù hộ độ trì cho các giá hầu đồng diễn ra suôn sẻ khi có giá Sơn Trang.
Danh sách 12 cô Sơn Trang trong Thập Nhị Bộ Tiên Nàng
Dưới đây là danh sách đầy đủ Thập Nhị Bộ Tiên Nàng, kèm theo ghi chú về nơi thờ tự và truyền thuyết dân gian liên quan:
Cô Đệ Nhất Sơn Tinh (Cô Cả Núi Dùm)
Là vị cô lớn nhất trong 12 cô Sơn Trang, được xem là người có công lớn trong việc bảo vệ đại ngàn, trị bệnh cứu dân. Gắn với núi Dùm, vùng Lạng Sơn, cô nổi tiếng linh thiêng, thường hiển linh vào những lúc nguy nan.
Cô Đôi Bắc Lệ (Cô Đôi Đồng Đăng)
Nổi danh là vị cô đẹp nhất trong Sơn Trang, Cô Đôi Bắc Lệ vừa dịu dàng vừa uy nghiêm. Đền thờ chính của cô tại đền Bắc Lệ (Lạng Sơn). Trong các giá hầu, Cô Đôi thường giáng đồng rất linh, múa mồi uyển chuyển, phát lộc mạnh mẽ.
Cô Ba Tam Kỳ
Cô Ba được gắn với vùng Tam Kỳ – Quảng Nam, tuy nhiên cũng có tài liệu cho rằng cô là một hóa thân của Cô Bơ Thoải Phủ, giáng nơi rừng suối miền Trung. Là vị cô dịu dàng, chữa bệnh rất linh, đặc biệt là bệnh phụ nữ.
Cô Tư Ỷ La
Gắn với đền Ỷ La (Yên Bái), Cô Tư là một vị cô nổi danh với khả năng cầu con và phù trợ cho người cầu tình duyên. Hình ảnh cô thường là cô gái mặc áo xanh, tay cầm quạt mo, hiện thân của sự tươi tắn và nhẹ nhàng.
Cô Năm Đồng Tiền
Là vị cô chuyên ban tài lộc, phát lộc rừng cho thương nhân, người kinh doanh. Cô được thờ phụng rộng rãi ở các đền Sơn Trang có yếu tố cầu tài, và thường xuất hiện trong giá hầu để phát lộc “đồng tiền” đầu năm.
Cô Sáu Đồi Ngang
Tên gọi gắn liền với vùng núi Đồi Ngang, nơi cô từng hiển linh cứu người dân thoát khỏi dịch bệnh. Trong giá hầu, cô hiện thân với vẻ oai phong, múa cờ hoặc quạt theo điệu núi rừng mạnh mẽ.
Cô Bảy Tuyên Quang
Nổi tiếng tại vùng Tuyên Quang, đặc biệt là những đền phủ gần suối Giàng. Cô Bảy được dân gian truyền tụng là người bảo vệ cho nương rẫy, mùa màng và cả phụ nữ mang thai đi rừng.
Cô Tám Thượng Ngàn
Là vị cô mang tính biểu tượng cao trong Sơn Trang, thường xuyên hầu cận bên Mẫu Thượng Ngàn. Trong giá hầu, cô mặc áo xanh rừng, múa quạt hoặc múa mồi, giáng rất nhẹ nhàng, linh ứng.
Cô Chín Thượng Ngàn
Có tài chữa bệnh, đặc biệt là bệnh về tâm lý – vía, bệnh trẻ con. Cô thường hiện thân trong các đền rừng có nước suối trong vắt, và thường được cầu khấn vào dịp đầu xuân.
Cô Mười Suối Ngang
Gắn với vùng suối Ngang – địa danh thiêng liêng nơi giáp ranh giữa Thái Nguyên và Lạng Sơn. Cô Mười rất linh trong cầu tài, xin quẻ, cầu an đi rừng. Khi giáng, cô thường múa khăn và thắp hương.
Cô Mười Một Đồng Nhân
Có liên hệ với vùng Đồng Nhân (Hà Nội), tuy ngày nay ít người biết rõ gốc tích cô. Dân gian lưu truyền cô có tài phù trợ cho việc học hành, thi cử và cả nghệ thuật dân gian truyền thống.
Cô Mười Hai Thượng Ngàn
Vị cô cuối cùng trong Thập Nhị Bộ, thường xuất hiện ít hơn trong các giá hầu. Tuy nhiên, những nơi thờ Mẫu sâu ở rừng thiêng vẫn có điện riêng dành cho cô, nơi người dân cầu an lành và mưa thuận gió hòa.
Vai trò và ý nghĩa tâm linh của Thập Nhị Bộ Tiên Nàng
Bảo hộ rừng thiêng, ban tài phát lộc
Các cô Sơn Trang là đại diện cho linh khí rừng núi – nơi thiêng liêng, bất khả xâm phạm. Người dân trước khi vào rừng thường dâng lễ cầu cô phù hộ. Thợ rừng, tiều phu, người làm nghề gỗ hay người cầu tài đều tin rằng nếu được cô độ trì sẽ buôn bán may mắn, tránh tai ương.
Chữa bệnh, trừ tà, giải hạn
Một số cô như Cô Sáu, Cô Bảy, Cô Chín nổi tiếng chữa bệnh vía, bệnh hoảng sợ, bệnh trẻ con khóc đêm. Dân gian gọi là “bệnh rừng bắt”, chỉ có cô mới giải được bằng nghi lễ cúng Sơn Trang, cầu xin cô ban nước suối rửa trừ bệnh.
Ban duyên, cầu con
Các cô như Cô Tư Ỷ La, Cô Bơ Tam Kỳ… thường được phụ nữ trẻ đến cầu duyên, cầu con cái. Những người “vô duyên vô phần” hay “hiếm muộn” được khuyên đến hầu cô, khấn lễ, giữ chay tịnh sẽ linh ứng.
Các nghi thức thờ cúng và hầu đồng 12 cô Sơn Trang
Bàn thờ Sơn Trang
Thông thường, bàn thờ Sơn Trang được lập riêng hoặc đặt bên dưới ban Công Đồng. Trên bàn thờ đặt:
- Tượng Mẫu Thượng Ngàn
- Tượng các Cô Sơn Trang (tùy nơi thờ đủ 12 hoặc chọn 3–5 vị phổ biến)
- Đồ cúng gồm: hoa rừng, trầu cau, rượu, nến, bánh rừng, quả rừng, nước suối sạch…
Giá hầu các cô Sơn Trang
Trong các buổi hầu đồng, phần Sơn Trang thường diễn ra sau giá Mẫu. Mỗi cô giáng một giá, có trang phục riêng:
- Áo xanh lá cây, khăn phủ đầu, khăn mỏ quạ
- Múa mồi, múa quạt, múa khăn tùy theo từng cô
- Thường không ngự lâu, linh ứng nhanh, phát lộc tại chỗ
Các đền phủ linh thiêng thờ Thập Nhị Bộ Tiên Nàng
- Đền Bắc Lệ (Lạng Sơn) – nơi nổi tiếng thờ Cô Đôi và các cô Sơn Trang
- Đền Ỷ La (Yên Bái) – thờ Cô Tư Ỷ La
- Đền Suối Ngang (Thái Nguyên) – linh thiêng với Cô Mười
- Đền Cấm Sơn Trang (Sơn Tây) – nơi tập trung nhiều tượng thờ các Cô Sơn Trang
- Đền Đồng Nhân (Hà Nội) – liên quan đến Cô Mười Một
- Đền Rừng Thác Bạc, Tam Đảo – có điện riêng thờ Sơn Trang
Thập Nhị Bộ Tiên Nàng trong đời sống người Việt hiện đại
Dù không phổ biến như các Thánh Cô trong Tứ Phủ, nhưng 12 cô Sơn Trang vẫn giữ vai trò vô cùng quan trọng, đặc biệt ở các vùng rừng núi phía Bắc – nơi tín ngưỡng thờ Mẫu vẫn còn nguyên sơ.
Ngày nay, nhiều người dân vẫn giữ thói quen:
- Dâng lễ Sơn Trang trước mỗi chuyến đi rừng, khai thác gỗ.
- Cầu tài – cầu lộc – cầu bình an đầu năm.
- Cúng giải hạn – trừ tà vào những dịp vía Cô hoặc ngày Rằm.
Giữ gìn tín ngưỡng 12 Cô Sơn Trang – Gìn giữ linh hồn rừng núi Việt
Thập Nhị Bộ Tiên Nàng không chỉ là biểu tượng của sự linh thiêng nơi đại ngàn, mà còn là hiện thân cho niềm tin và sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên. Những giá hầu, những nén hương dâng cô Sơn Trang chính là lời tri ân của người Việt với núi rừng – nơi nuôi sống và bảo hộ bao thế hệ.
Hãy giữ gìn tín ngưỡng thờ các cô Sơn Trang, bởi đó là gìn giữ linh hồn của núi rừng Việt Nam – nơi vẫn vang vọng tiếng hát, lời cầu nguyện và hơi ấm linh thiêng từ ngàn đời cha ông để lại.
📌 Đọc thêm:
Nếu bạn cần hỗ trợ làm tượng thờ, đồ thờ Sơn Trang cao cấp bằng gỗ mít, gỗ gụ, xin vui lòng liên hệ:
- 📍 Xưởng sản xuất: Thôn Đồng, xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội
- 📞 Hotline: 0961 686 978
- 📧 Email: dothosondong86@gmail.com
- 🌐 Website: dothosondong86.com