Tin tức
Chầu Năm Suối Lân: Vị Thánh Cô Trấn Giữ Cửa Rừng Xứ Lạng
Chầu Đệ Ngũ Suối Lân – hay còn gọi thân mật là Chầu Năm Suối Lân – là một trong những vị Thánh Cô nổi tiếng linh ứng trong Tứ Phủ, trấn giữ cửa rừng Suối Lân (Lạng Sơn), độ trì cho người hữu duyên và luôn hiện thân bảo vệ dân lành nơi biên cương Tổ quốc.
Giữa trập trùng núi rừng Lạng Sơn, có một con suối mang tên Suối Lân – trong lành, yên bình mà cũng kỳ ảo lạ thường. Dọc theo bờ suối ấy, từ đời này sang đời khác, người dân truyền nhau về một vị Thánh Cô đặc biệt – Chầu Đệ Ngũ Suối Lân, người không chỉ là linh hồn của đất rừng xứ Lạng mà còn là biểu tượng của sự hộ trì, công bằng và lòng từ bi.
Ở nơi rừng sâu núi thẳm, người ta không chỉ thấy dấu chân của những người đi rẫy, mà còn cảm nhận rõ sự hiện diện vô hình nhưng linh thiêng của Chầu Năm – người con gái mang áo lam, cưỡi ngựa trắng, từng một thời hiển linh trừ yêu, diệt quỷ, bảo vệ dân lành. Từ đền Suối Lân cho đến các phủ đền ở đồng bằng, cái tên Chầu Đệ Ngũ vẫn vang vọng, được con nhang đệ tử khấn nguyện với tất cả tấm lòng kính tin.
Trong bài viết này, Đồ thờ Sơn Đồng – cơ sở sản xuất Chí Trung sẽ đưa bạn về miền Suối Lân, để hiểu sâu sắc về thân thế, công đức, hình tượng và vai trò tâm linh của Chầu Năm trong tín ngưỡng Tứ Phủ linh thiêng của người Việt.
Thần tích và thân thế Chầu Đệ Ngũ Suối Lân
Một vị Chầu Cô giữ núi rừng phương Bắc
Trong hệ thống Tứ Phủ Thánh Cô – nơi quy tụ những vị cô hầu cận Mẫu từ các phủ Thiên, Nhạc, Thoải, Địa – Chầu Đệ Ngũ được xem là vị Thánh Cô có vị trí đặc biệt. Là người hầu cận Mẫu Thượng Ngàn – cai quản miền sơn lâm – Chầu mang trên mình sứ mệnh trấn giữ rừng núi, bảo vệ biên cương và hóa độ cho người dân vùng cao.
Tên gọi “Chầu Đệ Ngũ” thể hiện vị trí thứ năm trong hàng Chầu Cô linh thiêng, còn “Suối Lân” là địa danh gắn liền với nơi Chầu hiển thánh. Danh xưng đầy đủ, khi đọc lên, vừa uy nghiêm vừa gần gũi: Chầu Năm Suối Lân.
Hai truyền thuyết – một lòng kính tin
Người dân vùng Hữu Lũng, Lạng Sơn vẫn truyền nhau những câu chuyện về nguồn gốc của Chầu. Có nơi kể rằng Chầu vốn là người dân tộc Nùng, sinh ra trong một gia đình nhân đức giữa miền núi cao. Từ nhỏ, Chầu đã nổi tiếng thông minh, nhân hậu, biết chữa bệnh, giúp người. Khi giặc phương Bắc tràn xuống, Chầu không sợ hiểm nguy, cùng dân làng đứng lên giữ đất. Nhà vua nghe danh đã phong Chầu trấn giữ vùng Suối Lân, nơi núi cao suối sâu hiểm trở. Từ đó, Chầu trở thành người con gái bảo hộ của núi rừng phương Bắc.
Một truyền tích khác lại kể, Chầu là một công chúa yêu thiên nhiên, từ bỏ nhung lụa để về ẩn cư nơi núi rừng Suối Lân. Sau khi viên tịch, bà hóa thánh, được Mẫu Thượng Ngàn phong sắc, ban cho quyền trấn giữ sơn lâm, trừ tà diệt ác và ban phúc độ dân.
Dù là truyền thuyết nào, điểm chung vẫn là hình ảnh Chầu luôn hiện thân để che chở, dẫn lối và truyền cảm hứng về lòng dũng cảm, nhân từ, yêu dân, yêu nước.
Hóa thân giữa rừng thiêng
Người dân nơi đây tin rằng, mỗi khi có giặc giã, thú dữ hay thiên tai, bóng dáng Chầu lại hiện lên giữa dòng sông Hóa, áo lam phấp phới, cưỡi ngựa trắng, tay cầm cung tên. Cùng với 12 cô hầu cận, Chầu vạch rừng vượt suối, hiện ra trấn yểm những nơi có khí xấu, bảo vệ an cư lạc nghiệp cho muôn dân.
Đó không chỉ là câu chuyện tâm linh – đó là niềm tin sống động của bao thế hệ người Việt nơi biên giới phía Bắc.
Vai trò và quyền phép của Chầu Năm Suối Lân
Hộ quốc – An dân – Giữ rừng – Trừ tà
Hình tượng Chầu Năm không chỉ là một vị thánh trong tín ngưỡng mà còn là biểu tượng văn hóa sâu sắc của người dân miền núi. Bà vừa là người bảo hộ biên cương, vừa là vị thần giữ rừng, lại là người chữa bệnh, trừ tà, độ mạng cho dân lành.
Người dân tin rằng Chầu có thể hóa giải:
- Những căn bệnh lạ không rõ nguyên nhân
- Vía yếu, mộng mị, trẻ nhỏ hay giật mình khóc đêm
- Vận hạn, tai ương trong gia đạo
Không ít người sau khi dâng lễ, xin lộc Chầu Năm đã cảm nhận được sự hanh thông trong công việc, gia đạo yên ổn, tâm trí thanh thản hơn.
Độ lộc – Độ duyên – Dẫn căn
Ngoài trừ tà, chữa bệnh, Chầu Năm còn được biết đến là vị thánh ban lộc rừng, độ duyên lành, và dẫn dắt những ai có căn số Tứ Phủ mà chưa mở phủ.
Người làm ăn buôn bán liên quan đến gỗ, lâm sản, trầm hương… thường thỉnh Chầu để xin tài lộc, an toàn, suôn sẻ trong hành trình. Người lận đận đường tình cũng hay khấn nguyện Chầu để mong được chỉ lối nhân duyên. Ai có “căn sơn lâm” thì càng nên về lễ Chầu Năm, vì bà rất mát tay trong việc dẫn căn mở phủ đúng đường.
Đền thờ Chầu Năm Suối Lân: Ngôi đền bên dòng suối thiêng
Địa thế phong thủy “tọa sơn hướng thủy”
Nằm tại xã Hòa Lạc, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn, đền Chầu Năm Suối Lân tọa lạc trong một không gian thiên nhiên thơ mộng. Phía sau đền là dãy núi cao sừng sững, phía trước là dòng sông Hóa quanh năm mát lành – đúng thế phong thủy “tọa sơn hướng thủy”, mang lại trường khí tốt lành cho người hành hương.
Ngôi đền cách đền Quan Giám Sát khoảng 3,5km và gần đền Chầu Lục – tạo thành một trục đền thiêng của vùng sơn cước Lạng Sơn, mỗi năm đón hàng vạn lượt người về lễ bái.
Kiến trúc truyền thống – không gian linh thiêng
Đền được xây dựng theo lối đền Bắc Bộ cổ, gồm tam quan, tiền tế, trung cung và hậu cung. Chính điện đặt tượng Chầu Năm vận áo lam, tay cầm quạt, cưỡi ngựa trắng hoặc hươu sao. Hai bên là tượng các cô hầu, bên trên là tượng Mẫu Thượng Ngàn, tạo thành thế đền linh thiêng và cân bằng.
Không gian đền yên tĩnh, khói hương lan tỏa, tiếng suối chảy róc rách bên tai khiến lòng người hành hương trở nên thanh tịnh và nhẹ nhõm.
Những nơi thờ vọng Chầu Năm
Ngoài đền chính tại Suối Lân, hình tượng Chầu Năm còn được thờ vọng tại:
- Phủ Tây Hồ (Hà Nội)
- Đền Bắc Lệ (cùng huyện)
- Các điện Tứ Phủ tư gia tại Hải Phòng, Yên Bái, Thái Nguyên…
Sự hiện diện của Chầu không chỉ ở vùng núi mà còn lan tỏa rộng khắp nơi, minh chứng cho sự kính tin sâu sắc của người dân với vị Thánh Cô này.
Ngày tiệc và nghi lễ hầu đồng Chầu Năm Suối Lân
Tiệc Chầu vào ngày 20 tháng 5 âm lịch hằng năm
Trong dòng chảy tâm linh của người Việt, ngày tiệc của Chầu Năm Suối Lân được tổ chức long trọng vào ngày 20 tháng 5 âm lịch. Đây không chỉ là một lễ nghi mang tính truyền thống, mà còn là ngày hội lớn đối với con nhang đệ tử trong đạo Mẫu.
Từ tờ mờ sáng, đền Suối Lân đã nhộn nhịp người dân từ khắp nơi đổ về. Dòng người mang theo hương hoa, lễ vật, những cành lá rừng xanh tươi và niềm tin thành kính, cùng nhau tụ hội bên bờ sông Hóa, nơi Chầu từng hiện thân linh thiêng.
Không khí lễ tiệc vừa trang nghiêm vừa rộn ràng, trong tiếng chuông, tiếng mõ hòa cùng tiếng suối, từng lời khấn nguyện dâng lên không chỉ để xin lộc – mà còn là sự tri ân Chầu đã độ mạng cho bao người qua năm tháng.
Nghi lễ hầu đồng: Chầu ngự – ban lộc – truyền căn
Khi nào Chầu ngự đồng?
Trong hệ thống các giá hầu, giá Chầu Năm không thường xuyên ngự như các vị Chầu Đệ Nhất, Nhị, Tam… Người ta tin rằng Chầu chỉ ngự khi:
- Vào đúng dịp tiệc Chầu (20/5 âm lịch)
- Có người có căn cao, số lớn thỉnh cầu đúng lễ
- Trong trường hợp cần hóa giải, truyền căn hay báo mộng chỉ đường
Sự ngự đồng của Chầu không nhiều, nhưng mỗi lần giáng đồng đều rất thiêng, rất ứng, khiến người chứng kiến cảm thấy rợn người vì thần thái rõ ràng, ánh mắt linh thiêng và giọng nói sang sảng đầy oai nghi.
Trang phục và điệu múa đặc trưng
Chầu khi về đồng thường mặc áo lam, áo xanh lục hoặc áo chàm – những gam màu đại diện cho núi rừng. Trên đầu Chầu đội khăn mỏ quạ, khoác dải yếm thêu hoa rừng, tay cầm quạt mo, kiếm gỗ hoặc cung tên – biểu tượng của trấn sơn lâm và hộ quốc.
Điệu múa của Chầu không uốn éo mềm mại như các Cô Tứ Phủ khác mà mang dáng vẻ dứt khoát, mạnh mẽ – như hình ảnh Chầu xuất hiện giữa đại ngàn cưỡi ngựa lướt qua những ngọn núi cheo leo.
Nghi thức ban lộc – khai căn
Khi ngự đồng, Chầu thường ban lộc cho người thỉnh bằng:
- Lộc rừng (hoa quả, hạt giống, lá rừng)
- Lộc chữ (viết lên giấy đỏ những chữ tài, lộc, an, khang…)
- Lộc trầu cau, nước suối – như một cách truyền sinh khí núi rừng cho người được chọn
Người nào có căn Tứ Phủ mà còn mờ mịt, khi được Chầu điểm căn thường cảm thấy “được mở tâm trí”, sau buổi hầu như “nhẹ bỗng đầu vai, sáng rõ tâm can”.
Văn chầu và hình tượng Chầu Năm Suối Lân trong tâm thức dân gian
Văn chầu – những khúc hát ca ngợi công đức
Văn chầu là linh hồn của nghi lễ hầu đồng. Với Chầu Năm Suối Lân, văn chầu mang hơi thở của núi rừng, có lúc nhẹ nhàng như tiếng suối, có lúc rắn rỏi như tiếng gió ngàn.
Một đoạn văn chầu rất phổ biến được các cung văn hát lên trong buổi hầu là:
“Ai về Suối Lân mát trong,
Ghé thăm đền Chầu cho lòng thanh cao.
Áo lam thấp thoáng bóng đào,
Cưỡi hươu trắng ngọc, bước vào tiên cung.”
Hay những câu:
“Chầu ra trận cưỡi ngựa bạch,
Cung tên giương, quỷ ác lùi xa.
Thánh nữ Suối Lân vào giá,
Mười phương tâm sáng về đền dâng hương.”
Qua từng lời văn, người nghe như thấy hiện lên cả một không gian núi rừng, nơi vị Thánh Cô uy nghi mà hiền từ hiện thân giữa bao đời.
Hình tượng Chầu trong nghệ thuật và niềm tin
Hình ảnh Chầu Năm thường được tạc tượng hoặc vẽ tranh với:
- Gương mặt phúc hậu, ánh mắt nghiêm nghị
- Tóc búi cao, đầu đội khăn chàm
- Áo dài lam phủ gót, tay cầm quạt hoặc cung
- Thường ngồi trên lưng hươu sao hoặc ngựa trắng
Chầu không chỉ hiện diện trong điện thờ, mà còn đi vào câu chuyện kể của bao thế hệ. Những người đi rừng, đi núi, ai cũng thuộc nằm lòng những lời dặn “nhớ khấn Chầu Năm trước khi vào rừng”, như một hình thức xin phép thần linh cai quản sơn lâm.
Ý nghĩa văn hóa – tâm linh của Chầu Đệ Ngũ Suối Lân thời hiện đại
Biểu tượng hộ rừng và gìn giữ môi sinh
Trong thời đại mà con người đang ngày càng phá hủy thiên nhiên, hình ảnh Chầu Năm càng trở nên có giá trị:
- Chầu là biểu tượng của ý thức bảo vệ môi trường
- Dạy con người biết sống hài hòa với thiên nhiên, tôn trọng núi rừng
- Là lời nhắc nhở mỗi người hãy “xin phép núi” trước khi lấy đi bất cứ điều gì từ mẹ đất
Những người làm ngành gỗ, thợ rừng, người dân miền cao vẫn giữ thói quen thắp hương Chầu Năm trước khi khai thác – không chỉ là tâm linh mà còn là đạo làm người.
Di sản văn hóa của tín ngưỡng Tứ Phủ
Chầu Năm là một phần trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tam – Tứ Phủ, được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Việc thờ Chầu không chỉ mang giá trị tâm linh mà còn là di sản truyền thống, là cách người Việt kết nối với trời đất, tổ tiên, nguồn cội.
Nghi lễ hầu đồng, văn chầu, điện thờ, phong tục lễ bái Chầu Năm góp phần tạo nên một không gian văn hóa Việt độc đáo, giàu bản sắc, sâu sắc và đầy thiêng liêng.
Hồn Việt trong ánh mắt Chầu Năm Suối Lân
Trên hành trình tìm về tâm linh Việt, hình ảnh Chầu Đệ Ngũ Suối Lân hiện lên như một ánh sáng ấm áp giữa rừng xanh. Chầu không chỉ là Thánh Cô trong sách vở, không chỉ là tượng thờ trên ban điện, mà là người hiện hữu trong đời sống, trong tâm thức, trong từng nén hương của người dân miền cao và miền xuôi.
Ở nơi biên viễn ấy, giữa mây ngàn Suối Lân, có một người con gái vẫn ngày ngày ngự ở đó – lặng lẽ, bền bỉ và từ bi – để che chở, soi sáng và gìn giữ một phần hồn dân tộc.
Khi ta thắp một nén hương lên ban Chầu Năm, không chỉ là khấn cầu điều lành, mà còn là gửi gắm lòng tri ân đến bao đời người đã gìn giữ văn hóa tâm linh Việt, trong đó có Chầu – người con gái rừng thiêng Suối Lân.
Địa chỉ cơ sở Đồ thờ Chí Trung: thôn Đồng, làng nghề Sơn Đồng, Hà Nội. Số điện thoại: 0961 686 978.