Phủ Dầy – Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia

Phủ Dầy là một di tích kiến trúc nghệ thuật quan trọng, không chỉ có giá trị lịch sử, văn hóa mà còn mang ý nghĩa thẩm mỹ và tín ngưỡng sâu sắc.

Đây là một điểm đến du lịch tâm linh hấp dẫn, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Phủ Dầy ở đâu Nam Định?

Phủ Dầy, tọa lạc trên địa bàn hai thôn Tiên Hương và Vân Cát thuộc xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, cách trung tâm thành phố Nam Định khoảng 15km về phía Tây Nam, là một trong những di tích kiến trúc nghệ thuật quan trọng của Việt Nam. Phủ Dầy bao gồm Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, và Lăng Mẫu Liễu Hạnh, được Bộ Văn hóa xếp hạng quốc gia vào ngày 21 tháng 02 năm 1975 theo quyết định số 09-VH/QĐ.

Lịch sử xây dựng Phủ Dầy

Theo sử sách và các nghiên cứu khoa học, Phủ Dầy được xây dựng trên mảnh đất quê hương nơi Mẫu giáng sinh lần thứ hai. Dựa trên các văn bia như “Tiên từ phả ký” và “Thánh mẫu cố trạch linh từ bi ký” hiện lưu giữ tại di tích, Phủ Dầy được xây dựng vào thời Hậu Lê, niên hiệu Dương Hoà (1642) và Cảnh Trị (1663-1671). Ban đầu chỉ là một ngôi miếu nhỏ, công trình đã được mở rộng và trùng tu qua nhiều giai đoạn lịch sử để trở thành quần thể kiến trúc thờ Mẫu khang trang như hiện nay.

Giá trị văn hóa của Phủ Dầy

Phủ Dầy là nơi thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, vị thần đứng đầu trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu (Tam phủ, Tứ phủ) của người Việt và là một trong “Tứ bất tử” của thần điện Việt Nam. Thánh Mẫu Liễu Hạnh được các triều đại phong kiến từ thời Lê đến thời Nguyễn tôn vinh là “Mẫu nghi thiên hạ” với nhiều sắc phong danh hiệu. Hầu hết các làng xã và đô thị ở Việt Nam đều có đền, chùa, phủ thờ Mẫu Liễu Hạnh, trong đó Phủ Dầy được coi là trung tâm tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt.

Các công trình tiêu biểu của Phủ Dầy

Phủ Tiên Hương

Phủ Tiên Hương nằm trên khuôn viên rộng gần 7500m2, quay mặt về hướng Tây Nam. Công trình gồm 19 tòa với 81 gian lớn nhỏ được bố trí hài hòa, tạo thành bình đồ kiến trúc kiểu “Nội trùng thềm, ngoại chữ quốc”. Điểm đặc biệt của Phủ Tiên Hương là giếng tròn mang ý nghĩa “Tụ thủy để tụ phúc”, ba tòa phương đình, hồ bán nguyệt và công trình chính với bốn cung thờ: đệ nhất, đệ nhị, đệ tam, đệ tứ.

Cung đệ tứ là hạng mục có giá trị nghệ thuật cao nhất với hệ thống kiến trúc gỗ được chạm khắc tinh xảo, thể hiện nhiều đề tài sinh động như tứ linh, tứ quý, cá hóa long, bánh xe pháp luân, ngũ phúc, dơi ngậm chữ thọ, và nhiều họa tiết khác mang giá trị nghệ thuật thời Nguyễn.

Phủ Vân Cát

Phủ Vân Cát cách Phủ Tiên Hương khoảng 1km về hướng Đông, nằm trên khu đất rộng gần 3600m2, quay mặt về hướng Tây Bắc. Công trình gồm 7 tòa với 30 gian lớn nhỏ, thiết kế theo kiểu “Nội trùng thềm, ngoại chữ quốc”. Điểm nhấn của Phủ Vân Cát là hồ bán nguyệt với tòa thủy đình 3 gian bằng gỗ lim, hệ thống nghi môn và công trình chính với bốn cung thờ tương tự như Phủ Tiên Hương.

Cung đệ tứ tại Phủ Vân Cát nổi bật với các cấu kiện kiến trúc gỗ chạm khắc phong phú, thể hiện phong cách nghệ thuật thời Hậu Lê.

Lăng Mẫu Liễu Hạnh

Lăng Mẫu Liễu Hạnh được xây dựng năm 1938 trên khu đất cao rộng 1647m2. Lăng được xây hoàn toàn bằng đá xanh, gồm nhiều vòng tường hình vuông, giữa các vòng tường có cửa cấu tạo bởi hai cột trụ, phía trên đặt bông sen đá màu hồng. Ngôi mộ giữa lăng có khối bát giác, mỗi cạnh rộng 1,3m, với tổng thể công trình lăng có 60 trụ tương ứng với 60 búp sen.

Giá trị nghệ thuật và kiến trúc của Phủ Dầy

Phủ Dầy không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo với kiến trúc mang đậm dấu ấn thời Lê – Nguyễn. Các công trình tại Phủ Dầy đều được thiết kế hài hòa, kết hợp tài tình giữa các vật liệu xây dựng truyền thống, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật hoàn mỹ.

Lễ Hội và Tín Ngưỡng tại Phủ Dầy

Phủ Dầy là nơi diễn ra nhiều lễ hội văn hóa đặc sắc, trong đó có “Lễ hội Phủ Dầy” và “Nghi lễ Chầu văn của người Việt” được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt, “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã được UNESCO ghi danh trong Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Lễ hội Phủ Dầy, tổ chức từ ngày mồng 3 đến mồng 8 tháng 3 âm lịch, là kỳ lễ quan trọng nhất với nhiều nghi lễ và hoạt động văn hóa như chầu văn hầu đồng, rước thỉnh kinh, rước đuốc, hội hoa trượng, múa rồng, đấu vật, cờ người, chơi cờ đèn dưới nước, thu hút sự tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân.