Mẫu Thượng Ngàn – Vị Mẫu Đệ Nhị linh thiêng trấn giữ núi rừng

MỤC LỤC

Mẫu Thượng Ngàn – vị thánh Mẫu Đệ Nhị trấn giữ rừng núi, biểu tượng linh thiêng gắn với đức tin và huyền thoại trong tâm linh Việt.


Không phải ngẫu nhiên mà mỗi khi đặt chân đến chốn rừng sâu núi thẳm, người Việt lại nghe đâu đây tiếng chuông chùa ngân vang, làn khói hương trầm quyện trong không gian, lòng người như chợt nhớ đến một hình bóng linh thiêng – Mẫu Thượng Ngàn. Trong hệ thống Tam Tòa Thánh Mẫu của tín ngưỡng Tứ Phủ, bà là Mẫu Đệ Nhị, người trấn giữ Nhạc Phủ, cai quản vùng rừng núi bao la và được tôn thờ như một vị Thánh Mẫu hiển linh đầy quyền năng.

Không chỉ là nhân vật trong huyền thoại, Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn hiện diện sống động trong đời sống tâm linh dân gian. Hình ảnh bà với sắc áo xanh ngọc – màu của núi rừng, cây cỏ – là biểu tượng cho sự sống dồi dào, cho sự sinh sôi nảy nở từ thiên nhiên. Mỗi đền miếu, mỗi nghi lễ hầu bóng, mỗi bài văn chầu nhắc đến tên bà đều mang theo niềm tôn kính thiêng liêng và lòng biết ơn vô hạn đối với Mẹ rừng – người đã và đang chở che cho biết bao thế hệ người Việt.

Trong bài viết này, Đồ thờ Chí Trung sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vai trò, nguồn gốc, sự tích và ý nghĩa tâm linh của Mẫu Thượng Ngàn – Mẫu Đệ Nhị, để thêm hiểu và trân quý một nét tín ngưỡng đặc sắc, gắn bó với tâm hồn Việt qua bao thế hệ.


Mẫu Thượng Ngàn là ai? – Nguồn gốc, tên gọi và ý nghĩa

Trong tín ngưỡng Tứ Phủ, Mẫu Thượng Ngàn là vị thánh cai quản Nhạc Phủ – miền rừng núi, đứng thứ hai trong hệ thống Tam Tòa Thánh Mẫu, sau Mẫu Thượng Thiên và trước Mẫu Thoải. Dù không có tiểu sử rõ ràng trong lịch sử chính sử như Mẫu Liễu Hạnh, nhưng hình tượng Mẫu Thượng Ngàn vẫn được khắc sâu trong tâm thức người dân thông qua hàng loạt truyền thuyết dân gian, sắc phong của triều đình và các bản văn chầu cổ truyền.

Mẫu Thượng Ngàn là ai trong Tam Tòa Thánh Mẫu?

Mẫu Thượng Ngàn, còn được gọi là Mẫu Đệ Nhị, là hiện thân của sự sống, sự sinh sôi nảy nở, tượng trưng cho cây cối, hoa lá, cỏ thuốc – những gì thuộc về tự nhiên rừng núi. Mẫu mang sắc áo màu xanh lá, biểu trưng cho năng lượng tươi mới, cho hơi thở đại ngàn, cho sự che chở bình yên của thiên nhiên bao la.

Mẫu Thượng Ngàn là ai? Có tên gọi nào khác?
Ban thờ Mẫu

Người dân tin rằng, Mẫu không chỉ cai quản miền rừng núi về mặt linh giới, mà còn là vị thần luôn hiện diện trong cuộc sống trần thế: bảo vệ mùa màng, dạy dân thuần hóa cây cỏ, hướng dẫn nghề thuốc, nghề rừng… Có thể nói, Mẫu là người mẹ của những người dân miền sơn cước, và là biểu tượng thiêng liêng của núi rừng đất Việt.


Nguồn gốc và các tên gọi khác của Mẫu Thượng Ngàn

Điều khiến nhiều người thắc mắc là: Mẫu Thượng Ngàn có thật không? Mẫu Thượng Ngàn là ai theo từng vùng thờ tự?. Thực tế, Mẫu Thượng Ngàn có rất nhiều tên gọi, mỗi tên lại gắn với một giai thoại riêng, một địa phương thờ chính và bối cảnh lịch sử cụ thể.

Một số tên gọi phổ biến của Mẫu Thượng Ngàn gồm:

  • Lâm Cung Thánh Mẫu: Là tên gọi Mẫu tại đền Đông Cuông (Yên Bái). Ở đây, bà được coi là người vợ anh linh của võ tướng Hà Văn Thiên – người từng chống giặc Nguyên. Danh xưng “Lâm Cung” mang nghĩa là “cung điện trong rừng”.
  • Mỵ Nương Quế Hoa Công Chúa: Truyền thuyết tại Suối Mỡ (Bắc Giang) cho rằng Mẫu là con gái vua Hùng, sinh ra bên gốc cây quế, tu luyện và hóa tiên cùng 12 thị nữ.
  • La Bình Công Chúa: Ở Bắc Lệ (Lạng Sơn), Mẫu được tôn là con gái Sơn Tinh – Tản Viên Sơn Thánh, cháu ngoại vua Hùng, từng giúp vua Lê Lợi đánh giặc Minh.
  • Diệu Tín Thiền Sư: Là tên gọi thể hiện khía cạnh Phật hóa của Mẫu, khi bà được cho là đắc đạo và đạt đến cảnh giới chân như.
  • Lê Mại Đại Vương: Danh hiệu được vua Lê Lợi sắc phong sau khi bà giúp nghĩa quân Lam Sơn thoát khỏi vòng vây, thể hiện sự thừa nhận của triều đình đối với linh ứng của Mẫu.

Ngoài ra còn có các danh xưng như: Đông Cuông Công Chúa, Sơn Tinh Công Chúa, La Bình Công Chúa, Mẫu Đệ Nhị Nhạc Phủ, tùy theo từng địa phương và sắc phong.

Mỗi tên gọi của Mẫu Thượng Ngàn không chỉ đơn thuần là cách định danh, mà còn là những lớp lang của lịch sử, huyền thoại và văn hóa dân gian tích tụ qua nhiều đời.


Ý nghĩa tâm linh sâu xa của các danh xưng

Việc Mẫu có nhiều tên gọi phản ánh sự giao thoa giữa tín ngưỡng bản địa, tín ngưỡng thờ Mẫu và các yếu tố Phật – Nho – Đạo trong văn hóa Việt Nam. Đó cũng là minh chứng cho sức sống mạnh mẽ và tính thích ứng cao của tín ngưỡng dân gian.

  • Khi được gọi là Diệu Tín Thiền Sư, Mẫu mang bóng dáng của một vị chân tu đã đạt quả vị Phật pháp.
  • Khi được nhắc đến là Lê Mại Đại Vương, Mẫu lại là một vị anh linh hộ quốc, âm phù cho công cuộc chống giặc cứu nước.
  • Danh xưng Công chúa như Mỵ Nương hay La Bình, lại làm nổi bật vai trò của Mẫu như người con gái thần tiên, kết nối giữa thế giới linh thiêng và đời sống thực tại của dân gian.

Dù dưới hình thức nào, Mẫu Thượng Ngàn luôn hiện lên như một biểu tượng toàn năng, vừa linh thiêng, vừa gần gũi, vừa quyền uy vừa dịu hiền, là nơi để con dân hướng về mỗi khi cần chở che, soi sáng.


Mẫu Thượng Ngàn trong tín ngưỡng dân gian và văn học chầu văn

Không chỉ hiện diện trong các truyền thuyết dân gian và đền đài, Mẫu Thượng Ngàn còn là nhân vật trung tâm trong các bản văn chầu – những khúc ca tâm linh trong nghi lễ hầu đồng. Giá chầu Mẫu Thượng Ngàn thường diễn ra trong bầu không khí trang nghiêm, nhịp nhàng, với giai điệu sâu lắng, thể hiện rõ khí chất của một bậc Mẫu hiền từ nhưng đầy quyền năng.

Một số đoạn văn chầu phổ biến có nhắc đến tên gọi Mẫu như:

“Mẫu là Diệu Tín Thiền sư
Cưỡi hươu xuống thế độ người trần gian…”

Hay:

“Mẫu giáng sinh tại đất Đông Cuông
Lâm Cung hiện thánh, âm phù rõ linh…”

Những câu văn ấy không chỉ là lời ca tụng, mà còn là phương tiện để truyền lại nguồn gốc, vai trò và danh xưng của Mẫu Thượng Ngàn cho các thế hệ con cháu – như một hình thức “truyền sử bằng âm nhạc”.


Từ mỗi tên gọi, mỗi truyền thuyết gắn với Mẫu Thượng Ngàn, người Việt đã dệt nên một tấm thảm tâm linh rực rỡ – nơi cái thiêng, cái đẹp và cái thiện hòa quyện làm một. Dù bạn đang tìm hiểu Mẫu Thượng Ngàn là ai, hay muốn hiểu về nguồn gốc Mẫu Thượng Ngàn, thì mỗi câu chuyện đều là một cánh cửa dẫn về cội nguồn dân tộc – nơi thiêng liêng nhất trong tâm thức người Việt.


Vai trò của Mẫu Thượng Ngàn trong không gian tín ngưỡng Việt

Trong hệ thống tín ngưỡng Tam Tòa Thánh Mẫu của người Việt, Mẫu Thượng Ngàn giữ một vị trí đặc biệt và thiêng liêng – là vị Mẫu Đệ Nhị, trấn giữ miền rừng núi, đại diện cho Nhạc Phủ. Hình ảnh Mẫu Thượng Ngàn không chỉ xuất hiện trên các ban thờ mà còn hiện hữu trong văn hóa dân gian, trong đời sống tâm linh của hàng triệu người Việt Nam từ bao đời nay.

Mỗi khi nhắc đến Mẫu Thượng Ngàn, người ta thường nghĩ đến hình tượng một vị nữ thần hiển linh trong sắc áo xanh – màu của núi rừng đại ngàn. Mẫu được xem là biểu tượng của sự sống dồi dào, cây cỏ đâm chồi nảy lộc, muôn loài sinh sôi, và sự kết nối hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Vì vậy, việc thờ Mẫu Thượng Ngàn chính là cách để người Việt bày tỏ lòng biết ơn đối với mẹ thiên nhiên, đồng thời cầu mong sự chở che, phù trợ trong đời sống thường nhật.

Với người dân sống tại vùng trung du, miền núi, hay bất kỳ nơi đâu có rừng núi, đền thờ Mẫu Thượng Ngàn gần như luôn hiện diện như một chốn linh thiêng để gửi gắm niềm tin. Ở miền xuôi, người ta vẫn ngưỡng vọng lên rừng sâu để hành lễ, cầu an, xin lộc từ Mẫu. Sự hiện diện sâu rộng ấy cho thấy vai trò bao trùm và quan trọng của Mẫu trong hệ thống thờ Tứ Phủ – nơi có Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải, Mẫu Thượng ThiênMẫu Địa trấn giữ bốn miền linh giới.

Điều đặc biệt là Mẫu không chỉ được tôn vinh như một vị thần cai quản thiên nhiên, mà còn là một người mẹ nhân từ, gần gũi, luôn lắng nghe lời cầu khấn của con dân trần thế. Với nhiều người, Mẫu Thượng Ngàn là ai không chỉ là một câu hỏi về gốc tích lịch sử, mà còn là sự truy tìm bản thể thiêng liêng – nơi tâm linh gặp gỡ lòng thành kính.

Khác với Mẫu Liễu Hạnh vốn có tiểu sử rõ ràng trong sử sách, Mẫu Thượng Ngàn lại hiện lên qua nhiều tên gọi, mỗi cái tên lại gắn liền với một truyền thuyết, một mảnh đất, một cội nguồn dân gian. Mẫu được gọi là Lâm Cung Thánh Mẫu ở đền Đông Cuông, là Mỵ Nương Quế Hoa Công chúa ở Suối Mỡ, là La Bình Công chúa ở Bắc Lệ… Chính sự đa dạng ấy không làm loãng niềm tin, mà càng tô đậm thêm hình ảnh một vị nữ thần đa năng, linh hiển và uy quyền.

Mỗi mùa lễ hội, hàng nghìn người lại tìm về các đền thờ chính của Mẫu như đền Đông Cuông (Yên Bái), đền Bắc Lệ (Lạng Sơn) hay đền Suối Mỡ (Bắc Giang) để hành lễ, dâng văn chầu, hầu bóng Mẫu. Trong các buổi hầu đồng – nghi lễ đặc sắc nhất của đạo Mẫu, giá Mẫu Thượng Ngàn thường được mở đầu với những bản văn chầu nhẹ nhàng mà đầy trang trọng, thể hiện uy thế và lòng từ ái của bà đối với muôn dân.

Không gian thờ Mẫu Thượng Ngàn – từ chiếc ban thờ nhỏ trong nhà cho đến những đền lớn giữa đại ngàn – đều mang đậm khí thiêng và nét mỹ học dân tộc. Trên ban thờ, tượng Mẫu được tạo tác với vẻ mặt nhân hậu, ánh mắt khoan dung, y phục màu xanh lục – biểu tượng của sự sống và cây cối núi rừng. Đồ thờ cúng đi kèm như bình hoa, quạt thờ, ngai thờ, khám thờ… đều được lựa chọn và sắp đặt sao cho vừa trang nghiêm vừa thể hiện tấm lòng thành kính với Mẫu.

Trong hành trình giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn nói riêng và đạo Mẫu nói chung chính là một minh chứng sống động cho bản sắc văn hóa Việt. Đó không chỉ là tôn giáo, mà là tâm linh, là văn hóa, là đời sống. Mỗi người con khi thắp nén nhang nơi cửa Mẫu đều như đang kết nối với cội nguồn – nơi có người mẹ thiêng liêng của núi rừng đang lặng lẽ dõi theo và chở che.

Vậy nên, dù là người miền xuôi hay miền ngược, nếu một lần được hành hương về đền Đông Cuông, đền Bắc Lệ hay đền Suối Mỡ – bạn sẽ cảm nhận rõ hơn vì sao Mẫu Thượng Ngàn lại được tôn kính đến vậy, vì sao Mẫu lại có mặt trong trái tim bao thế hệ người Việt suốt hàng trăm năm qua.


Dưới đây là phần viết lại hoàn chỉnh mục “Sự tích Mẫu Thượng Ngàn tại các đền thờ lớn”, đảm bảo:

  • Đúng giọng văn dự án Dothosondong86.com (gợi cảm xúc – truyền thống – gần gũi – hiếu kính)
  • Tối ưu từ khóa như: Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Đệ Nhị, Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, đền Đông Cuông, Suối Mỡ, Bắc Lệ, v.v.
  • Bố cục mạch lạc, có tính kể chuyện kết hợp lý giải văn hóa – tâm linh

Sự tích Mẫu Thượng Ngàn tại các đền thờ lớn

Truyền thuyết về Mẫu Thượng Ngàn không chỉ là những câu chuyện huyền bí, mà còn là nền móng tinh thần của bao thế hệ người Việt. Qua mỗi vùng đất, mỗi đền thờ, hình ảnh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn lại mang một màu sắc riêng biệt – vừa thiêng liêng, vừa gắn bó với đời sống thực tế của người dân địa phương. Trong số đó, ba ngôi đền lớn – Suối Mỡ, Bắc Lệ, và Đông Cuông – chính là ba cột mốc linh thiêng khắc họa nên chân dung sống động nhất của Mẫu Đệ Nhị.


Mẫu Thượng Ngàn tại Suối Mỡ – Mỵ Nương Quế Hoa Công Chúa

Tọa lạc giữa đại ngàn Lục Nam, đền Suối Mỡ (Bắc Giang) là nơi gắn liền với sự tích Mẫu Thượng Ngàn trong hình hài Mỵ Nương Quế Hoa Công Chúa – con gái vua Hùng Định Vương và hoàng hậu An Nương. Tương truyền, bà được sinh ra bên gốc cây quế rừng, giữa khung cảnh thiên nhiên trong lành, thấm nhuần linh khí ngàn năm.

Mồ côi mẹ từ sớm, nàng lớn lên giữa núi non, mang lòng thương dân, ẩn mình tu hành nơi suối Mỡ. Mẫu dẫn theo 12 thị nữ, cùng nhau luyện đạo, cứu giúp dân lành, truyền dạy nghề thuốc, cách khai khẩn đất đai và sống thuận theo tự nhiên. Khi viên mãn đạo hạnh, Mẫu hóa về trời, để lại sự ngưỡng vọng vô biên trong lòng muôn dân.

Ngày nay, cụm đền Hạ – Trung – Thượng tại Suối Mỡ là nơi ghi dấu hành trình tu luyện và hóa Thánh của Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, thu hút hàng nghìn người hành hương mỗi năm.


Mẫu Thượng Ngàn tại Bắc Lệ – La Bình Công Chúa hiển linh cứu quốc

Khác với Suối Mỡ, tại đền Bắc Lệ (Lạng Sơn), Mẫu Thượng Ngàn được tôn là La Bình Công Chúa – con gái của Tản Viên Sơn Thánh (Sơn Tinh) và cháu ngoại vua Hùng. Ngay từ nhỏ, La Bình đã nổi tiếng thông minh, lanh lợi, thường theo cha đi khắp núi rừng để dạy dân làm nông, bắt cá, hái thuốc, sống hòa hợp với thiên nhiên.

Khi khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ, truyền thuyết kể lại rằng Mẫu đã hóa đuốc soi đường, cứu nghĩa quân của Lê Lợi giữa lúc bị bao vây nơi rừng thiêng nước độc. Sau khi lên ngôi, để tưởng nhớ công âm phù linh hiển, vua Lê Lợi sắc phong Mẫu là “Lê Mại Đại Vương”, và cho dựng đền thờ tại Bắc Lệ.

Từ đó, Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn trong lòng dân không chỉ là mẹ thiên nhiên, mà còn là vị nữ thần hộ quốc an dân, một biểu tượng anh linh vừa thiêng liêng vừa gần gũi.


Mẫu Thượng Ngàn tại Đông Cuông – Lâm Cung Thánh Mẫu

Đền Đông Cuông (Yên Bái), nơi ngự chính của Mẫu Thượng Ngàn, lưu giữ một truyền tích rất riêng: tại đây, Mẫu được gọi là Lâm Cung Thánh Mẫu, vốn có lai lịch rõ ràng gắn với nhân vật Lê Thị Kiểm – phu nhân của tướng Hà Văn Thiên.

Khi ông Hà hy sinh trong kháng chiến chống giặc Nguyên, bà Kiểm không trở về mà ở lại trấn giữ vùng đất Đông Cuông, giúp dân khai khẩn đất rừng, truyền nghề làm mộc, hái thuốc. Sau khi mất, nhân dân lập miếu thờ, rồi xây thành đền. Bà dần được tôn là Mẫu – vị thần linh thiêng gắn bó máu thịt với dân bản, được triều đình phong sắc và nhân dân sùng bái rộng khắp.

Không giống hình ảnh tiên nữ hay công chúa như ở hai đền kia, Mẫu Đệ Nhị tại Đông Cuông là một người mẹ trần thế đầy lòng từ bi, biểu tượng cho sự đùm bọc, hy sinh thầm lặng, rất đỗi gần gũi mà cũng vô cùng thiêng liêng.


Bản đối chiếu ba ngôi đền – Ba góc nhìn về Mẫu Đệ Nhị

Đền thờ Danh xưng Mẫu tại đền Đặc trưng truyền thuyết Biểu tượng hóa hình
Suối Mỡ Mỵ Nương Quế Hoa Công Chúa Mẫu tu tiên, hóa Thánh cùng thị nữ Mẫu linh hiển – Tiên nữ
Bắc Lệ La Bình Công Chúa Mẫu cứu vua Lê Lợi, được phong Đại Vương Mẫu hộ quốc – Công chúa anh linh
Đông Cuông Lâm Cung Thánh Mẫu Mẫu khai hóa vùng rừng, được thờ từ dân gian Mẫu trần thế – Mẹ núi rừng

Ý nghĩa từ các sự tích về Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn

Mỗi ngôi đền – mỗi câu chuyện – là một “mảnh ghép tâm linh” trong tổng thể hình tượng Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn. Bà vừa là tiên nữ hóa thân, vừa là công chúa cứu nước, lại là người mẹ đồng hành cùng dân tộc. Chính sự đa dạng này đã tạo nên sức sống mãnh liệt cho tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn, giúp Mẫu không chỉ tồn tại trong đền miếu, mà còn hóa thân vào đời sống, phong tục, nghệ thuật dân gian như văn chầu, hầu đồng…

Có lẽ cũng vì vậy, mỗi người Việt khi hành hương về các đền thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn đều không chỉ đi lễ, mà còn là tìm về một phần ký ức tâm linh – nơi có hình bóng người Mẹ thiêng liêng của núi rừng, vẫn ngày đêm chở che con dân đất Việt.


Mẫu Thượng Ngàn và sự sắc phong của vua Lê Lợi

Trong lịch sử tín ngưỡng Việt Nam, rất hiếm có vị thần linh dân gian nào được sắc phong danh hiệu từ hoàng triều một cách rõ ràng và trang trọng như Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn. Truyền thuyết kể lại rằng vào thời khởi nghĩa Lam Sơn, khi thế trận lâm vào hiểm cảnh, chính Mẫu đã hiện linh giúp vua Lê Lợi thoát vòng vây, mở ra một trang sử mới cho đất nước Đại Việt.


Truyền thuyết Mẫu Thượng Ngàn hóa đuốc soi đường nghĩa quân

Tương truyền rằng trong một trận chiến ác liệt tại vùng rừng núi hiểm trở, nghĩa quân Lam Sơn do Lê Lợi chỉ huy đã bị quân Minh vây khốn tại địa điểm gọi là Phản Ẩm. Giữa đêm tối núi rừng mịt mùng, lương cạn, sức yếu, quân Lam Sơn tưởng như sắp tan rã. Chính vào thời điểm nguy cấp ấy, một ánh sáng kỳ lạ vụt hiện giữa rừng sâu – đó là ngọn đuốc lớn do một người phụ nữ áo xanh dẫn đường, chiếu sáng lối đi xuyên qua núi đá rậm rạp, giúp quân sĩ rút lui an toàn.

Sau khi thoát khỏi nguy hiểm, Lê Lợi thỉnh cầu thầy địa lý cùng các pháp sư tìm hiểu, thì được báo mộng rằng đó là Mẫu Thượng Ngàn hiển linh, hóa thân thành ngọn đuốc âm phù giúp đại sự. Từ đó về sau, nghĩa quân Lam Sơn càng đánh càng thắng, mở rộng thanh thế, tiến dần tới khởi nghĩa thành công và lập nên triều đại nhà Lê.

Với lòng tri ân sâu sắc và tấm lòng tôn kính thần linh hộ quốc, sau khi lên ngôi, vua Lê Lợi đã sắc phong Mẫu Thượng Ngàn là “Lê Mại Đại Vương”, đồng thời ban chiếu lập đền thờ chính tại Đông Cuông – nơi được xem là vùng ngự của Mẫu. Sự kiện này không chỉ là một minh chứng cho đức tin vào Mẫu Thượng Ngàn mà còn cho thấy tầm ảnh hưởng to lớn của Mẫu trong đời sống tâm linh và chính trị thời bấy giờ.


Ý nghĩa của danh hiệu “Lê Mại Đại Vương”

Danh hiệu “Lê Mại Đại Vương” có ý nghĩa đặc biệt:

  • ” thể hiện triều đại sắc phong – nhà Lê, xác nhận sự thừa nhận chính thức từ hoàng triều.
  • Mại” mang nghĩa là trường tồn, mãi mãi – thể hiện sự kính trọng về công lao lâu dài và bất tử.
  • Đại Vương” là danh xưng cao quý dành cho bậc thánh thần có công lao to lớn với quốc gia.

Việc phong tặng một vị thần nữ dân gian danh hiệu “Đại Vương” cho thấy Mẫu Thượng Ngàn không chỉ là thần cai quản núi rừng, mà còn là vị Thánh hộ quốc, đồng hành cùng dân tộc qua những biến động thăng trầm của lịch sử.


Đền Đông Cuông – nơi được xem là trung tâm ngự chính của Mẫu Thượng Ngàn

Chính vì truyền thuyết gắn liền với vua Lê Lợi và sắc phong Lê Mại Đại Vương, đền Đông Cuông (Yên Bái) được xem là ngôi đền chính thờ Mẫu Thượng Ngàn trong hệ thống Tam Tòa Thánh Mẫu. Tại đây, người dân tôn thờ bà không chỉ với tư cách là một vị Mẫu hiển linh của đạo Mẫu, mà còn như một nữ anh hùng dân tộc, có công phù trợ trong công cuộc giành lại độc lập dân tộc.

Mỗi năm, vào mùa lễ hội đầu xuân hoặc các ngày tiệc Mẫu, dòng người hành hương đổ về đền Đông Cuông không ngớt. Họ đến không chỉ để lễ bái, hầu bóng, mà còn để tưởng nhớ ân đức người Mẹ thiêng rừng núi đã từng soi sáng cả một đạo quân và chở che dân tộc qua thời kỳ binh đao.


Chính sự kiện được vua Lê Lợi sắc phong Mẫu  Đệ Nhị Thượng Ngàn là Lê Mại Đại Vương đã biến hình tượng Mẫu từ một nhân vật huyền thoại dân gian thành một vị Thánh hộ quốc chính danh, có sắc phong triều đình và được thờ phụng trang trọng suốt nhiều thế kỷ sau đó.


Những ngôi đền chính thờ Mẫu Thượng Ngàn

Trong tín ngưỡng thờ Tam Tòa Thánh Mẫu của người Việt, hình tượng Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn hiện diện không chỉ trong tâm thức dân gian mà còn được thờ phụng rộng rãi tại nhiều ngôi đền linh thiêng, đặc biệt là ở các vùng miền núi phía Bắc – nơi gắn liền với biểu tượng núi rừng, cây cỏ và linh khí đại ngàn. Trong đó, ba ngôi đền lớn nổi bật nhất gồm: đền Đông Cuông (Yên Bái), đền Bắc Lệ (Lạng Sơn) và đền Suối Mỡ (Bắc Giang).


Đền Đông Cuông – Nơi Mẫu Thượng Ngàn giáng sinh và ngự chính

Tọa lạc bên bờ sông Hồng, thuộc huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, đền Đông Cuông là một trong những trung tâm thờ Mẫu nổi tiếng nhất miền Bắc. Đền nằm trong khung cảnh sơn thủy hữu tình, được bao bọc bởi núi rừng trùng điệp và dòng sông đỏ nặng phù sa, mang đậm linh khí đại ngàn.

Theo truyền tích, nơi đây là chốn giáng sinh và ngự chính của Mẫu Thượng Ngàn, với danh xưng Lâm Cung Thánh Mẫu. Đền không chỉ gắn với Mẫu mà còn phối thờ nhiều nhân vật lịch sử như Đức Ông Hà Văn Thiên, bà Lê Thị Kiểm và các anh hùng kháng chiến họ Hà, tạo nên một không gian tín ngưỡng đa tầng, hòa quyện giữa thờ Mẫu và thờ tổ tiên – thờ thành hoàng.

Ngoài giá trị tâm linh, đền Đông Cuông còn mang sắc phong “Đền Thần Vệ Quốc” từ triều Nguyễn – minh chứng cho vai trò âm phù hộ quốc của Mẫu. Trong các lễ hầu đồng, đây thường được coi là “cửa đền Mẫu Thượng Ngàn lớn nhất miền Bắc”, thu hút hàng ngàn con hương đệ tử về lễ bái mỗi dịp đầu năm.


Đền Bắc Lệ – Nơi Mẫu Thượng Ngàn hiển linh cứu vua Lê Lợi

Nằm trên đồi cao thuộc xã Tân Thanh, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn, đền Bắc Lệ là một trong những ngôi đền cổ kính, linh thiêng bậc nhất miền Đông Bắc. Nơi đây được người dân coi là nơi Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn hiện thân giúp vua Lê Lợi thoát hiểm, từ đó được sắc phong là Lê Mại Đại Vương.

Tại Bắc Lệ, Mẫu mang danh xưng La Bình Công Chúa, con gái của Sơn Tinh – Tản Viên Sơn Thánh. Đền thờ tọa lạc giữa rừng lim cổ thụ, không gian yên tĩnh, thanh tịnh, là điểm hành hương không thể thiếu trong các nghi lễ Tứ Phủ.

Hằng năm, lễ hội đền Bắc Lệ diễn ra vào tháng 9 âm lịch, quy tụ hàng vạn người dân, con hương đệ tử từ khắp nơi về tham dự. Các nghi lễ như rước kiệu, hầu đồng, dâng văn chầu Mẫu được tổ chức long trọng, thể hiện niềm tôn kính sâu sắc với Mẫu Thượng Ngàn – vị Mẫu cai quản miền rừng núi, bảo hộ quốc dân.


Đền Suối Mỡ – Nơi Mẫu tu tiên, hóa thân thành Thánh

Đền Suối Mỡ thuộc huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, nằm ẩn mình giữa rừng cây, suối nguồn và thác nước. Đây là nơi gắn liền với truyền thuyết Mỵ Nương Quế Hoa Công Chúa – con gái vua Hùng, tu tiên luyện đạo và hóa Thánh cùng 12 thị nữ.

Khu di tích Suối Mỡ gồm ba ngôi đền: đền Hạ (hay đền Công Đồng), đền Trung và đền Thượng – tượng trưng cho ba cấp độ tu hành và thăng hoa của Mẫu. Truyền thống hành hương về Suối Mỡ không chỉ để cầu tài, cầu lộc mà còn để tìm sự thanh tịnh trong tâm hồn, hòa mình với cảnh sắc thiên nhiên thiêng liêng.

Lễ hội Suối Mỡ diễn ra vào tháng 3 âm lịch hàng năm, là dịp để du khách thập phương và các thanh đồng, đạo quan về dâng hương, hầu bóng, cảm tạ công đức Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn – người Mẹ của núi rừng và đạo lý.


Vai trò và mối liên hệ giữa ba ngôi đền

Tên đền Vị trí địa lý Danh xưng Mẫu tại đền Ý nghĩa tiêu biểu
Đền Đông Cuông Yên Bái Lâm Cung Thánh Mẫu Nơi Mẫu giáng sinh và ngự chính
Đền Bắc Lệ Lạng Sơn La Bình Công Chúa Mẫu hiển linh giúp vua, được sắc phong
Đền Suối Mỡ Bắc Giang Mỵ Nương Quế Hoa Mẫu tu tiên, hóa Thánh trong truyền thuyết

Ba ngôi đền này tạo thành tam giác linh thiêng thờ Mẫu Thượng Ngàn, mỗi nơi đại diện cho một khía cạnh khác nhau của Mẫu: giáng sinh – hiển linh – hóa Thánh. Việc hành hương trọn ba nơi được coi là một chuyến đi tâm linh đầy đủ, giúp con hương đệ tử hiểu trọn vẹn về Mẫu và kết nối sâu sắc với đạo Mẫu.


Dù bạn tìm đến để lễ bái, hầu đồng, hay đơn giản chỉ để lắng lòng giữa rừng thiêng núi thẳm, thì mỗi bước chân tới những ngôi đền thờ Mẫu Thượng Ngàn chính là một lần trở về với cội nguồn dân tộc – nơi có người Mẹ thiêng liêng vẫn ngày đêm âm thầm phù hộ, chở che cho muôn dân.


Ý nghĩa tâm linh của việc thờ Mẫu Thượng Ngàn

Thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn không đơn thuần là một nghi thức tín ngưỡng dân gian, mà còn là sự biểu đạt sâu sắc của người Việt về mối liên hệ giữa con người với thiên nhiên, tổ tiên và thế giới linh thiêng. Trong tâm linh người Việt, Mẫu không chỉ là một vị thần cai quản vùng rừng núi, mà còn là người Mẹ thiên nhiên — hiền hậu, bao dung, trù phú và đầy quyền năng.


Sự hiện diện của Mẫu Thượng Ngàn trong đạo Mẫu

Trong hệ thống Tứ Phủ Công Đồng, Mẫu Thượng Ngàn là Mẫu Đệ Nhị — đứng sau Mẫu Thượng Thiên, trước Mẫu Thoải và Mẫu Địa. Mỗi vị Mẫu đại diện cho một miền trong vũ trụ: trời, rừng, nước, đất. Mẫu Thượng Ngàn trấn giữ Nhạc Phủ, cai quản tất cả núi non, rừng sâu, cây cỏ và linh khí của đại ngàn.

Hình ảnh Mẫu Thượng Ngàn là sự kết tinh giữa đức tin, lòng hiếu thảo, lòng biết ơn với mẹ thiên nhiên – đấng ban phát thảo mộc chữa bệnh, nơi nương tựa sinh tồn của bao thế hệ người Việt.

Thờ Mẫu Thượng Ngàn cũng là cách để con người cầu mong mùa màng tốt tươi, sức khỏe dồi dào, và một cuộc sống hài hòa với vạn vật. Người dân tin rằng, khi thành tâm lễ Mẫu, Mẫu sẽ soi đường, phù hộ độ trì cho bản thân và gia đình thoát tai qua nạn khỏi, công việc hanh thông, nhà cửa ấm êm.


Biểu tượng thiêng liêng của Mẫu Thượng Ngàn

Trong các nghi lễ hầu đồng, Mẫu Thượng Ngàn thường được thỉnh về trong giá chầu Đệ Nhị, với sắc áo màu xanh lá – màu của núi rừng. Mẫu hiện lên với dáng vẻ đoan trang, đôi mắt từ bi, tay cầm quạt ngà hoặc gậy trúc, ngồi nghiêm trong ngai vàng giữa làn khói trầm hương quyện tỏa.

Mẫu không mang dáng vẻ quyền uy trừng phạt, mà là hiện thân của tình mẫu tử, của sự che chở âm thầm — như cách người Mẹ rừng bao đời nay nuôi sống muôn loài. Chính điều đó khiến cho việc thờ Mẫu Thượng Ngàn không mang tính cưỡng cầu hay khấn xin mù quáng, mà mang tinh thần hiếu nghĩa, biết ơn và giữ đạo.


Mẫu Thượng Ngàn và lòng thành kính của người Việt

Dù là người dân miền núi hay miền xuôi, ai cũng có thể hướng về Mẫu Thượng Ngàn bằng lòng thành. Có người lễ Mẫu để cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Có người cầu sức khỏe, cầu duyên lành, cầu gia đạo ấm êm. Cũng có người chỉ đơn giản đến ban thờ Mẫu Thượng Ngàn để được thanh thản tâm hồn, giải tỏa những điều chưa yên trong cuộc sống.

Người ta tin rằng, khi thắp nén nhang dâng Mẫu, là đang giao cảm với đất trời, với mẹ thiên nhiên, với tổ tiên linh thiêng. Đó là sợi dây vô hình nhưng bền bỉ nối liền giữa con người hôm nay và cội nguồn từ bao đời trước.

Trong các bản văn chầu cổ, Mẫu thường được xưng tụng:

“Mẫu là Đệ Nhị Thượng Ngàn
Trông nom sơn lâm, cứu khổ cứu nàn…”

Chỉ với vài câu ngắn gọn mà đã khắc họa được đầy đủ hình ảnh Mẫu: một vị Mẫu cai quản thiên nhiên, nhưng không xa cách – ngược lại, luôn gần gũi, cảm thông với muôn dân.


Tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn – Giữ lấy đạo, giữ lấy hồn

Trong thời đại hiện đại, khi đời sống tinh thần dễ bị cuốn theo vật chất và công nghệ, việc giữ gìn tín ngưỡng thờ Mẫu – nhất là việc hiểu và thực hành đúng đắn lễ thờ Mẫu Thượng Ngàn – lại càng trở nên có giá trị.

Thờ Mẫu là thờ đạo làm người, là giữ lòng thành kính với cội nguồn, là sống thuận thiên – biết ơn rừng núi, biết gìn giữ những giá trị truyền thống mà cha ông để lại. Đó không phải là sự mê tín, mà là biểu hiện của một nền văn hóa tâm linh sâu sắc, giàu bản sắc, giàu nhân văn.

Vì thế, mỗi khi khấn Mẫu, người Việt không chỉ cầu mong sự may mắn, mà còn là để học cách sống cân bằng, sống thuận đạo, sống có nghĩa – có tâm – có gốc.


Giữ gìn tín ngưỡng Mẫu Thượng Ngàn – Giữ gìn hồn núi nước Việt

Tín ngưỡng thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn không chỉ là một hình thức tâm linh, mà còn là kho tàng văn hóa sống động, là biểu hiện sâu sắc của hồn dân tộc Việt – nơi kết tinh giữa thiên nhiên, con người và những giá trị truyền thống lâu đời.

Trải qua bao thế kỷ, dù chiến tranh hay thời cuộc đổi thay, những ngôi đền thờ Mẫu vẫn tồn tại, những làn khói hương vẫn bay lên giữa đại ngàn, những bản văn chầu vẫn ngân vang trong tiếng trống phách – như minh chứng rằng Mẫu Thượng Ngàn vẫn ở đó, vẫn sống trong lòng dân, vẫn tiếp tục che chở và truyền năng lượng thiêng liêng cho hậu thế.

Việc giữ gìn và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn hôm nay không đơn thuần là giữ một tín ngưỡng cổ, mà là giữ một phần căn tính Việt, là lưu giữ mạch ngầm tâm linh kết nối con người với đất trời, với tổ tiên và với chính lòng mình.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi những giá trị truyền thống đang dần bị lấn át bởi nhịp sống công nghiệp, thì mỗi hành động hướng về Mẫu — từ một nén nhang thành tâm, một chuyến hành hương đầu xuân, cho tới việc bài trí một ban thờ Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn đúng chuẩn trong nhà — đều là cách thiết thực để nuôi dưỡng lòng hiếu đạo, ý thức giữ gìn văn hóa và tình yêu với cội nguồn dân tộc.

Mỗi người con đất Việt, dù ở miền xuôi hay miền ngược, dù sống nơi quê nhà hay phương xa, đều có thể tìm thấy một phần tâm hồn mình nơi bóng Mẫu hiền từ — vị Mẫu xanh áo rừng thiêng, Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn — người mẹ linh thiêng của núi non và truyền thống Việt.


Nếu bạn đang tìm hiểu cách bài trí ban thờ Mẫu Thượng Ngàn chuẩn mực, hoặc muốn đặt làm các sản phẩm thờ cúng truyền thống đẹp, chuẩn văn hóa, đừng ngần ngại liên hệ với cơ sở Đồ thờ Chí Trung – Làng nghề Sơn Đồng, nơi gìn giữ và lan tỏa tinh hoa tâm linh Việt.


📍 Xưởng sản xuất: Thôn Đồng, xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội
📞 Hotline: 0961 686 978
📧 Email: dothosondong86@gmail.com
🌐 Website: https://dothosondong86.com

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *